Dott. Alban Daci
Zhdukja e “Perdes Hekurt” qe ka ndare kontinentin tone pas Luftes se II Boterore ,ka krijuar nje oportunitet unik per vendet e Europes Juglindore qe te shkeputen nga e kaluara totalitare per tu bashkengjitur vlerave te demokracise,te drejtave dhe lirive civile per te ndertuar shtetin e se drejtes dhe istitucionet e tij.
Pas vitetve 90 keto vende kane aspiruar ne Europen e Bashkuar,bazuar ne rregullat thelbesore te jetes se perbashket ,te Kombeve te lira dhe te barabarta.
Keto Aspirata mund te behen konkrete ,nese keto vende aplikojne Demokraci Politike dhe Demokraci Sociale te cilat jane elemente perberese te se njejtes Arkitekture.
Demokracia Politike dhe Demokracia Sociale jane elemente kryesore unifikuese per Europen ne konceptin istitucional.
Jane dy vlera te pandashme qe luajne nje rol te rendesishem edhe ne modele ekonomike qe kane njohur zhvillime praktike ne jeten sociale te cdo Shteti.
Sistemi ekonomik per vete kompleksin e tij kerkon vezhgime dhe vendime koherente.
Modelet ekonomike kane njohur cikle te ndryshme si progres edhe regres ,por ndryshimet me te rendesishme patjeter qe i perkasin mesit te pare te shekullit te kaluar.
Ne vitet 20 klienti i vetem i ekonomise se nje vendi ishte vete Shteti,por fal ideve te reja ekonomike nga Keynes dhe Say te fshaqura kryesisht ne vitet 30 kemi nje tendence drejt ekonomise se hapur bazuar mbi tregun e lire qe ka perfaqesuar ne menyre natyrale me shume inisiativat dhe aksionet e ndermarra nga individet se sa inisiativat e ndermarra nga Shteti.
Keto iniziativa nuk do te ishin realizaur ne formen konkrete te tyre pa deshiren dhe vullnetin e Shtetit.
Pra, shteti ka qene promovues i ketyre ideve qe sollen nje stad te ri zhvillimi ekonomik.
Rolin e Shtetit ne zhvillimin e konomik te nje vendi e shohim qarte tek Shtetet e Bashkuar te Amerikes qe kane lindur si nje vend ku problemi paresor eshte lufta kunder “pushtetit”
E gjithe historia e ketij vendi perfaqeson tentativen kostante per te vendosur zbulimin e pushteteve ne menyre qe te jene demokratikisht te kontrolluar.
Kjo ka qene beteja e luftuar mbi te gjitha fushat ato kostitucionale me federalizmin,ato ekonomike me antitrust,ato elektorale duke kerkuar nje model organik brenda sistemit.
Ne disa vende te Europes Juglindore tregu i lire nuk eshte me i afte tu pergjigjet nevojave te zhvillimit,sepse keto vende mbartin nje zhvillim energjik te korrupsionit qe sjell falimentimin e tregut te lire.Keto vende ne pergjithesi jane vende me sistem social pak te zhvilluar dhe me jo eficence mekanizmi solidariteti dhe mbrojtje sociale.
Korrupsioni ne keto vende ka dobesuar sherbimet publike, ka rritur varferine ,sepse ka pakesuar investimet publike.
Per nga shkalla e madhesise korrupsionin mund ta grupojme ne dy grupe:
Korrupsion i madh ne rast abuzimi nga funksionaret e larte
I vogel ne rast abuzimi nga funksionaret e vegjel.
Per te luftuar korrupsionin duhet te kemi parasysh dy aspekte:
Korrupsioni duhet pare si nje e keqe qe mund te luftohet permes vendimeve direkte (reforme tek e drejta penale,agjensi antikorrupsioni,mbrojte te informatoreve).
Nga ana tjeter si nje keq-qeverisje.Ne rastin e fundit eshte e rendesishme te njohesh shkaqet dhe ti zhvillosh duke nderrmarre nje seri reformash ne drejtesi dhe ne administrate.
Administrata duhet te ece mbi konceptin e susidiaritetit,qe te jete per qytetar dhe ne sherbim te qytetareve.
Korrupsioni ka bere qe pasuria te grumbullohet ne duart e nje minornace,duke krijuar mostrasparence qe mund te kete nje zgjidhje te vetme : mardhenie reciproke mes demokracise dhe zhvillimit ekonomik.
Pikerisht Demokracia favorizon dhe pershpejton zhvillimi ekonomik .
Me Demokraci nenkuptojme “Qeverisje te mire”te bazuar tek ligjet,istitucionet e shendosha,dhe mbi te gjitha te respektuar nga qytetaret.
Modeli ekonomik duhet te jete prodhimi i nje strukture ,ku shteti dhe qyetetaret jane partner me drejta te barabarta.
