Liberali Giovanni Amendola, antifashist dhe viktimë e dhunës së skuadristëve, ishte le të themi, ai që në vitin 1923 arriti të bënte një lidhje mes totalitarizmit dhe fesë politike: “Një parti mund të aspirojë të dominojë jetën publike, por nuk duhet të kalojë kufijtë e vetëdijes private, në të cilën secili është i lirë të zgjedh strehimin e tij. Fashizmi nuk ka admiruar me qeverisur Italinë, sesa për të monopolizuar kontrollin e vetëdijeve italiane. Nuk i mjafton posedimi i pushtetit: dëshiron me çdo kusht posedimin e vetëdijeve private të të gjithë qytetarëve, dëshiron “bisedimet” e italianëve...fashizmi ka pretendimet e një feje...ka pretendimet e ambicieve supreme dhe jo humane për të bërë një kryqëzat fetare. Nuk ju premton lumturinë atyre që nuk konvertohen, nuk u jep shpëtimin atyre që nuk pranojnë të pagëzohen”.
Në vitin 1924 një gazetar francez e krahasonte mistifikimin dhe shpirtin revolucionar të fashizmit me jakobinët, duke bërë një ballafaqim me simbolet, ritet e dy revolucioneve, nga rezultonin elementët e përbashkëta të një “feje të re civile”. Revolucioni francez kishte si altar të tij atdheun, flamurin tre ngjyrësh, kushtetutën, kolonën e të drejtave të njeriut, pemët e lirisë, fashat e një bashkimit, ritet funerale dhe festat përkujtimore në format e paradave etj. Fashizmi kishte altar atdheun, ligjet e shtetit (të cilët ishin vendime të Këshillit të Madh), batalionet të shekullorëve fashistë, grupet femëror, persekutimet civile, kafkën e vdekjes të qepur mbi këmishën e zezë, dhe “Policinë e Shenjtë” në vend të “Malit të Shenjtë”.
Sot në Evropë, po përhapen regjime të reja, të cilat janë shumë të ngjashme me regjimet totalitare të shekullit të kaluar. Këto regjime të reja të veshura me pektën e demokracisë, kanë si altarë korrupsionin, abuzimin me pushtetin, dhunimin e të drejtave të njeriut, mohojnë hapur ekzistencën e qytetarëve dhe kanë krijuar bindjen se ato janë faraonët e kohëve moderne, ku çdo gjë u përket vetëm atyre si një pronë private. .
Zgjedhjet e viti 1921 shënuan zyrtarisht, për herë të parë, hyrjen në parlament edhe të disa deputetëve fashist, numri i tyre ishte 35. Megjithatë, këto zgjedhje nuk kishin qenë triumfuese pikërisht për partitë konservatore që i kishin kërkuar me ngulm. Partia Socialiste kishte humbur një pjesë të elektoratit, duke kaluar nga 32% në 25%. Duhet të kemi parasysh faktin, se Partia Komuniste (që kishte lindur nga Partia Socialiste) kishte arritur të merrte në zgjedhje 5% të votave. Qeveria e re ishte drejtuar nga Ivan Bonomi, që ishte një ish socialist. Kjo qeveri tentojnë të bënte një paqe mes socialistëve dhe fashistëve, por nuk arriti të merrte rezultate të kënaqshme në këtë drejtim. Gjithashtu, në pamje të parë, për fasadë, Musolini kishte filluar gjoja të bënte operacionin e pastrimit të fashizmit nga grupet më të dhunshme. Kjo ishte me të vërtetë një fasadë për t’i mbushur mendjen opinionin publik, sepse në vërtetë fashizmi bazohej mbi aktivitetet e dhunshme të kryera nga kriminelët që shëtisnin të veshur me këmisha të zeza. Pa kaluar shumë kohë lëvizja fashiste u transformua në parti: Partia Nacional Fashiste.
Nga qeveria Bonomi tek qeveria Fakta
Qeveria Bonomi e pati jetën e shkurtër dhe ajo u pasua nga qeveria e Faktës. Kjo qeveri nuk është se solli risi dhe se ndryshonte shumë me atë që pasoj. Edhe kjo nuk ndryshoj dot mënyrën e të vepruar dhe mbi të gjitha ishe një qeveri politikisht e dobët. Gjithashtu, Partia Socialiste po shfaqej gjithë e më tepër jo kompakte. Kjo solli në tetor të vitit 1922 një ndarje tjetër të brendshme brenda Partisë Socialiste. Nga kjo ndarje e brendshme, lind edhe një parti e re që kishte tipare reformuese: Partia Socialiste e Bashkuar.
Marshimi mbi Romë
E gjithë kjo lojë politike ishte në favor të Musolinit, i cili prej kohësh po e priste këtë moment. Me marshimin mbi Romë dhe me dorëheqjen e Faktës, Musolini merr pushtetin e qeverisjes. Marshimi mbi Romë ishte i përgatitur politikisht nga ana e Musolinit:, ai kishte rënë dakord me liberalët, kishte siguruar mbështetjen e monarkëve (duke mohuar të kaluarën e tij prej republikani), kishte ndërtuar marrëdhënie të mira edhe me industrialistët. Pra, për këto arsye marshimi mbi Romë qe një aksion simbolik. Mbreti Viktor Emanueli III, i lau duart, sepse refuzoi të firmoste dekretin për të shpallur shtet rrethimin (autorizimin e ndërhyrjes së forcave të armatosura). Ky akt, madje, kjo mungesë me akte, i hapën portën qeverisë së Musolinit. Kjo situatë e re politike nuk ishte e pëlqyeshme nga të gjitha forcat politike në vend, por ata nuk kishin forcë që të bënim një reagim të mirëfilltë politik. Gjithashtu, vendi po ndiqte këto ngjarje me diferencë, duke pranuar ndryshimet që po ndodhnin dhe më vonë do të shendoheshin në diktaturë.
Politika ekonomike dhe marrëveshjet me Kishën Katolike
Operacionet politike të bëra nga fashizmi në pushtet ishin të mirëpritura nga pushtetet e forta në vend. U lehtësuan taksat mbi ndërmarrjet, shërbimi telefonik u privatizua, u limitua shpenzimi publik me një prerje të fortë të punonjësve të shtetit. U bënë mbi 20 mijë pushime, mbi të gjitha në kategorinë e hekurudhës. Gjithashtu, fashizmi arriti të mbante favoret e Kishës. Papa Pio i XI-të (që ishte dominuar në vitin 1922) ishte konservator dhe ishte i kënaqur me faktin se, me fashizmin, rreziku i kuq ishte larguar. Nga ana e tij Musolini braktisi tonët kundër klerit, të cilat në të kaluarën e kishin karakterizuar dhe i premton Vatikanit lëshime të mëdha.
Afirmimi i diktaturës
Ardhja e fashistëve në pushtet shënoi fundin e demokracisë. Fashizmi nuk respektoi partitë e opozitës, por dëshironte me çdo kusht t’i hiqte nga skena politike në vend, duke ndërtuar në këtë mënyrë Diktaturën. Parlamenti, në thelb nuk kishte më në dorë pushtet domethënës. Krijohet një organ i ri pushteti: Këshilli i Madh i Fashizmit, që kishte për qëllim të këshillonte qeverinë mbi ligjet dhe vendimet e reja që do të ndërmerrte. Në këtë mënyrë, Këshilli i Ministrave humbiste kapacitet reale të vendimmarrjes. Skuadra e aksionit transformohet në Milici Vullnetare për Sigurinë Nacionale, një lloj trupi i ri i policisë, të armatosura, të organizuar, në shërbim të qeverisë fashiste, që kishte si qëllim themelor të sulmonte këdo që i kundërvihej fashizmit. Nga kjo Milici lind Batalioni Kamishat e Zeza, një lloj armate fashiste besnike e Musolinit.
Reforma e shkollës
Ministër i Arsimit Publik u emëruar filozofi Giovanni Gentile (intelektual dhe natyrisht ishte edhe besnik i fashizmit), i cili nisi të bënte një reformë të thellë shkollore. Me këtë reformë futej mësimi fetar në shkollën fillore dhe gjithashtu u fut një provim shteti në fund të çdo cikli studimesh (kjo masë vendoste mbi të njëjtin plan shkollat publike dhe ato private dhe kjo e bënte të ishte shumë i mirëpritur nga Kisha). Reforma e Gentile shënonte diferencat e shtresave shoqërore.
Vrasja e Matteotti
Në vitin 1924 u bënë zgjedhjet e reja. Partitë e ndryshme të opozitës u paraqiten të përçara dhe të ndara: nga njëra anë socialistët ishin të ndarë në dy parti, nga ana tjetër komunistët, popullorët. Kjo mos kompatesë e opozitës vendosi triumfin e fashistëve, që kishin bërë aleancë me liberalët. Koalicioni i tyre mori 65% të votave nga këto zgjedhje. Deputeti socialist Giacomo Matteotti denoncoj në Parlament dhunën e fashistëve kundër opozitës, duke vënë dyshim rezultatin elektoral. Pasojat e kësaj ndërhyrje ishte emblematike: Matteotti ngarkohet mbi një makinë dhe vdes duke e goditur me grushta. Trupi i tij u gjet dy muaj më vonë. Më këtë akt edhe pse jo të drejtpërdrejt më në fund fashizmi e tregoj fytyrën e vërtetë.
Reagimi i opozitës
Vrasja e Matteotti shënoi në mënyrë të thellë krizën e Parisë Fashiste. Gazetat antifashiste i shumëfishuan hakmarrjet. Megjithatë, nga ana e opozitës, edhe në këtë rast, nuk pati një reagim domethënës. I vetmi reagim i opozitës qe mosmarrja pjesë në punimet e parlamentit. Ky ishte një aksion simbolik proteste kundër qeverisë fashiste, me shpresën se mbreti do të ndërhynte. Edhe këtë herë mbreti nuk ndërhyri, partitë aleate me Partinë Fashiste nuk e lënë mbështetjen e tyre dhe nuk dalin nga koalicioni. Me 3 maj 1925 Musolini mban një diskutim shumë të qartë në parlament duk deklaruar: “Unë, mbaj, unë vetëm, përgjegjësinë politike, morale dhe historike të gjithçkaje që ka ndodhur deri tani. Nëse fashizmi është një shoqatë kriminelësh, unë shefi i kësaj shoqate.” Pas vrasjes së Matteotti, fashizmi merr një pushtet gjithmonë më diktatorial. Mes 1925 dhe 1927 miratohen të ashtuquajturit ligjet fashiste. Përmes këtyre ligjeve opozita demokratike u eliminua.
