Intervistë me Nora Malaj, zv.ministre e Arsimit

Intervistë me Nora Malaj, zv.ministre e Arsimit

Intervistoi Alban DACI

Botuar me 19/11/2010

Gazeta SHEKULLI

Zv.ministre, a ka ndonjë statistikë të saktë për numrin e studentëve tanë që studiojnë jashtë? Nëse po, cila është kjo shifër dhe nëse jo, përse nuk ka një statistikë për ta?

Realisht Ministria e Arsimit dhe Shkencës e ka parë si prioritet problemin e studentëve që studiojnë jashtë vendit për arsye të thjeshtë, në kuadër të marrëveshjeve që ka bërë vendi ynë me vendet europiane për të dërguar të rinj për të kryer studimet e larta universitare.

Aplikimi i të rinjve shqiptarë për të studiuar jashtë është nxitur nga vetë shteti shqiptar për arsyen e thjeshtë që të rinj shqiptarë, për veç universiteteve shqiptare, të kenë mundësi të aplikojnë dhe të kenë të drejta studimi edhe në universitet e huaja (kryesisht europiane).

Në lidhje me numrin e studentëve, sigurisht, që ka një data base, i cili është organizohet nga APRIALI, i cili është instituti që merret me studimin dhe analizimin e kandidatëve për studentë.

Fillimisht studiohen dhe regjistrohet numri i të gjithë studentëve kandidatë, që aplikojmë për formularin A1, por më i rëndësishmi dhe më i sakti është numri i studentëve që aplikojnë për formularin A2, sepse një pjesë e mirë e A1 vazhdojnë studimet jashtë vendi dhe për rrjedhojë nuk vazhdojnë asnjë procedurë të më tejshme për të vazhduar studimet në vend.

Gjithashtu, mund të themi se të rëndësishme janë edhe marrëveshjet që janë bërë me ambasadat e huaja, si: italiane, ceke, amerikane, britanike, ruse apo institucione të tjera, të cilat akordojnë bursa studimi për studentët.

Të gjitha këto hapësira mundësojnë të krijohet një data base i saktë, të cilin e kemi, por që, sigurisht, është në përpunim e sipër. Megjithatë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës ka pasur probleme në lidhje me statistikat, për shkak të futjes së modeleve dhe modaliteteve aktuale. Aktualisht duke punuar me INSTAT-in duke marrë modele e fundit për ta bërë sa më të saktë dhe të besueshëm data base-in.

Për këtë arsye bo bashkëpunojmë edhe me rrjetin telematik italian për të analizuar jo vetëm numrin e studenteve brenda Shqipërisë, por edhe jashtë saj, për të parë lëvizshmërinë e tyre, për të parë sa dhe si prej tyre gjenden në instancat përkatëse.

Statistikat gjenden në Drejtorinë e Statistikave, e cila merret me përpunimin e këtyre të dhënave, njëkohësisht këto të dhëna ju çohen ambasadave përkatëse dhe mbahen lidhje me Drejtorinë e Marrëdhënieve me Jashtë.

Një pjesë e tyre trajtohen në dy procese, në procesin e Fondit të Ekselencës nga qeveria shqiptare, si dhe projekti që realizohet mes PNUD-it dhe qeverisë shqiptare, që është projekti i "Brain Gain-it". Mbi bazën e statistikave të nxjerra nga këto dy procese, shikohet ecuria e studenteve, që kanë studiuar jashtë dhe janë kthyer në Shqipëri.

A ka qeveria shqiptare një projekt integrimi për ata që i kanë kryer studimet jashtë dhe duan të kthehen të punojnë në Shqipëri?

Natyrisht Fondi i Ekselencës, ose procesi i "Brain Gani-it" e kanë të përcaktuar që në fillimet e tyre kishin mision për të realizuar integrimin e të gjithë atyre që mbaronin studimet jashtë dhe dëshironin të ktheheshin për të punuar në Atdhe.

Kjo erdhi si domosdoshmëri, duke parë numrin e madh të rinjve që kishin lëvizur pas viteve 90-të për të studiuar kryesisht në vendet Europiane dhe se një pjesë e tyre kishte shfaqur dëshirën për t'u kthyer.

Qeveria, për thithjen e tyre, le të themi, se bëri një diskriminim pozitiv, duke ju dhënë më shumë përparësi atyre që kishin mbaruar jashtë. Për këtë arsye studentët, që kanë aplikuar për Fondin e Ekselencës, janë të detyruar që pasi mbarojnë studimet, të punojnë nga një deri në pesë vjet në Shqipëri për të dhënë kontributin e tyre të drejtpërdrejt.

Unë, kam pasur kënaqësinë që gjatë kësaj periudhe të drejtoj një komision të Fondit të Ekselencës, komisionin ku kanë përfituar studentët në fushën e shkencave ekzakte.

Sinqerisht jam ndjerë shumë e vlerësuar nga të gjitha punimet që kanë sjellë studentët shqiptarë. Buxheti për këta studentë ka qenë nga më të mëdhenjtë në këtë drejtim dhe nëse dikush mund të ketë ndonjë aludim, web-site është transparent.

Ajo që mendoj është, se ne po realizojmë një politikë pozitive. Fryma dhe bashkëpunimi i të gjithë komuniteteve ka synuar për ta bërë këtë proces sa më të mirë dhe suksesshëm. Vetëm në shkencë nuk ka hatër mbetje, por ka vetëm konkurrencë që realizohen mbi punën dhe produktin.

Produkti dhe puna janë të ndjeshëm, sepse shikohen në vlefshmërinë e tyre, në prioritetin dhe në realizimin e plotë të saj. Fondi i Ekselencës dhe Brain Gain-it janë dy programe që ju krijojnë mundësi atyre që duan të shkojnë me studime dhe të kthehen pasi i mbarojnë të bëhen pjesë konkrete e kontributit sipas profesioneve për të cilën duhet të kontribuojnë. Sigurisht kjo është edhe një marrëveshje edhe me institucionet përkatëse, baza ligjore dhe dokumentare është krejtësisht e plotë.

Natyrisht ka edhe vështirësi, sepse nuk ka realizime të përsosura. Megjithatë, nga këto programe ka pasur prurjet me produkte mjaft të rëndësishme, mjafton të përmendin faktin se një shifër prej 30-40% profesorësh të rinj janë thithur përmes këtyre mekanizmave dhe janë bërë pjesë e fushës akademike të fushave përkatëse.

Njëkohësisht edhe në fronte të ndryshme që lidhen me sistemin bankar, me menaxhimin e ndërmarrjeve të mëdha apo në menaxhimin e strategjive të politikave të vendit. Mendoj se politika e kthimit është një politikë konkrete që ka shifra konkrete, sepse edhe produkti është konkret.

A keni të punësuar në Ministri persona që kanë mbaruar në vitet e fundit studimet jashtë? Nëse po, sa është numri i tyre?

Po! Në ministri kemi studentë që kanë mbaruar gjatë viteve të fundit studimet jashtë vendit dhe gjithsej numri i tyre është 13-të. Në përqindje i bie rreth 10-12 % për sa i përket numrit të punësuarve në ministri.

Vetë Ministri është i predisponuar për ta rritur edhe më shumë këtë numër, sa ndonjëherë mund të dukej se ky proces është bërë tek ai si një lloj forme tendence.

Ajo që mund të veçoj për sa i përket angazhimit të tyre në administratë, mund të themi se ata sjellin konceptin e korrektësisë dhe kanë një shpirt pune në grup, që është shumë e rëndësishme për punën në Shqipëri dhe janë të gjithë të guximshëm dhe nuk bëjnë rolin e servilit, që për punën në administratë është shumë e dëmshme.

Këto janë disa elementë, që i duhen administratës shtetërore dhe i japin një revolucion për i përket qasjes dhe vëzhgimit të problemeve.

Administrata e brezit të vjetër, të rinjtë e ardhur duhet t'i shikoj si rivalë për karrierën, apo si diçka më shumë dhe pozitive për të çuar përpara procesin e reformave?

Varet se si i menaxhon titullari këto burime njerëzore për t'i integruar në të gjithë kapitalet njerëzore dhe sociale. Unë, do ta shikoja në dy këndvështrime pyetjen tuaj që është mjaft interesante dhe që në fakt kap edhe disa tendenca të sotme.

E para, në aspektin psiko-social brezat ndërmjet tyre kanë konflikte të shfaqura ose konflikte të heshtura dhe kjo nuk lidhet vetëm me formimin, por lidhet më së shumti me moshën.

Ndonëse mosha nuk është sëmundje, por një pasaportë që duhet ta kalojmë të gjithë, se nëse një i ri ka në dorë të tashmen dhe të ardhmen, një më i moshuar ka vetëm të tashmen dhe duan të japin maksimumin, por nuk duhet të gabojnë për të nxjerrë raporte të gabuara.

Ajo që vihet re, është fakti se ekziston një bashkëpunim i ndërsjellë mes të dyja palëve, pala që ka eksperiencë dëshiron në emër të saj të jetë lider grupi, ndërsa pala që ka profesionalizëm, por nuk ka eksperiencë e ka shumë të thjeshtë t'ia vjedhin eksperiencën atij që e ka për t'u bërë lider grupi.

E rëndësishme është që të ketë bashkëpunim dhe dashamirësi dhe kjo nuk varet me moshë, sepse në administratë ka një ligj për hierarkinë që bëhet në bazë të rezultatit që çdo kush jep në punën dhe pozicionin që ka, por varet më së shumti nga dëshira për të bërë së bashku sukses dhe duke marrë më të mirën njëra palë nga pala tjetër.

Sa diploma janë njësuar brenda këtij viti? Si po shkon ky proces? Nuk mendoni se ky proces është pak i ngadaltë dhe burokratik?

Për këtë vit kemi njësuar 2000-3000 diploma. Procesin e njësimit e gjetëm në një moment ngërçi dhe kur erdhëm krijuam tre grupe paralele pune për të bërë njehsim paralel, por mos të harrojmë edhe pse në realitetin shqiptar, realiteti perëndimor na shfaq po të njëjtat elementë korruptimi, siç është edhe realiteti shqiptar, dhe ndodh që shpesh herë individë, që janë të papërgjegjshëm mund të paraqesin diploma, të cilat realisht nuk janë të vlefshme për standardin e vendosur.

Megjithatë, këtu nuk kemi të bëjmë me elementë burokratikë, por me vlefshmëri dhe njehsim të një dokumenti shumë të rëndësishëm, siç është diploma universitare, ose pasuniversitare. Megjithatë, procesi i njësimit të diplomave nuk varet vetëm nga ne, por edhe nga universitet e huaja, të cilat kanë edhe burokracitë e tyre.

Tashmë edhe në procesin e njësimit të diplomave do të ketë ndryshme të reja pozitive. Sidomos tani që u bë edhe liberalizimi i vizave me zonën Schengen.

Do të ishte shumë e rëndësishme që Shqipëria të merrte statusin e kandidatit për anëtarësim në Bashkimin Europian, sepse kjo do të na lehtësonte shumë edhe me procesin e njësimit të diplomave.

Nëse ne do ishim pjesë e Bashkimit Europian nuk do të kishim nevojë të bënim njësimin e diplomave, por diplomat tona do të ishin të konvaliduar në të gjithë zonën e BE-së.

Mendoj se ky sektor ka ecur shumë mirë, me një punë të jashtëzakonshme dhe voluminoze. Të mos harrojmë se jo çdo gjë varet nga ne.

Ky proces varet edhe nga koha që universitet na përgjigjen, se numri i studentëve dhe universiteteve është shumë i madh. Prandaj, kërkon kohën e duhur në dispozicion, që ky proces të jetë sa më i saktë dhe që të mos diskriminojnë askënd pa dashje.

Me sa jemi në dijeni ekziston një ligj, sipas të cilit nga momenti që personi merr shkresën nga Ministria e Arsimit, se diploma e tij është në proces njësimi, ai mund të punojë nga kjo datë deri pas gjashtë muajsh, që është edhe afati i fundit i kryerjes së procesit.

A është e vërtetë dhe a mund të na e pohoni zyrtarisht një gjë të tillë?

Po është e vërtetë! Mua më vjen keq se pse administrata i krijon këto probleme me studentët që kanë aplikuar për njësim, por që njësimi është në proces dhe ky proces nuk ka bërë më shumë se gjashtë muaj kohë.

Mua më vijnë mesazhe të çuditshme, nga të njohur dhe të panjohur, të cilët hyjnë mik për të bërë sa më shpejt njohjen e diplomave. Ndërkohë që çdo diplomë ka kohën e vetë, sepse është rreshtuar në një numër të caktuar rendor dhe askush, qoftë edhe me miqësi, nuk mund ta kaloj këtë radhë.

Nga momenti që këtu vjen individi dhe pajiset me një shkresë, ku thuhet se diploma e tij është në proces njohje, ka për detyrë që ta mbaj deri në gjashtë muaj.

Sa të mbaroi procesi, ta quaj të mirëqenë dhe të mos e penalizojë, sepse diploma është e njohur, por varet vlera dhe shkalla e vlefshmërisë së saj.

Kjo është për të gjithë ata, të cilët, pa dashur na nxjerrin probleme dhe krijojnë situata, të cilat hera-herës na venë në siklet për këto gjera si institucion.

Cili është roli i shtetit shqiptar tek studentët që studiojnë jashtë? Duke u nisur edhe nga eksperienca ime personale, mund të themi se për 90% të tyre roli i shtetit shqiptar ka qenë zero. A mund të ketë në të ardhmen shteti një rol më të madh?

Për shtetin shqiptar duket sikur 12 mijë të rinj që ka zgjedhur të studiojnë jashtë janë inekzistent.

A ka ndonjë projekt konkret shteti shqiptar që t'iu qëndroj pranë këtyre studentëve dhe nëse po, si?

Unë, nuk e pranoj së nuk janë të ndihmuar individët që kanë mbaruar një shkollë të mesme, që kanë fituar të drejtën e studimit jashtë.

Para se të paraqiten në universitetin që kanë fituar, duhet të paraqiten para ambasadave dhe zyrave konsullore shqiptare në vendet ku do të studiojnë, që t'ua bëjnë me dije se edhe ata janë pjesë e një procesi. Ndërkohë që ambasadat dhe konsullatat e kanë data base-in e tyre.

Të gjitha konsullatat janë të detyruara t'u japin mbështetje studentëve shqiptarët, të cilët kanë shkuar për të ndjekur studimet. Studimet mund të jenë të formave nga më të ndryshme, që nga bursat që mund të marrin nga shteti deri tek studimet personale.

Shteti ka bërë një marrëveshje që ju lehtëson marrjen e vizave, sepse problemi kryesor për të shkuar dhe studiuar jashtë ishte marrja e vizës. Gjithashtu, ju jep mundësi që këto studentë të trajtohen si të gjithë studentët e tjerë.

Me të kësaj interviste ju bëjë thirrje të gjithë studentëve shqiptarë të shkojnë nëpër zyrat konsullore shqiptare e të çojnë emrat e tyre, për të kërkuar pastaj ndihmë për arsye nga më të ndryshme, që mund të lidhen me policinë e vendit ku studiojnë, largqoftë me rastet e ndonjë aksidenti, me problemet shëndetësore, për këtë arsye duhet të jenë pjesë e data base dhe e konsullatave, sepse konsullatat e kanë për detyrë që njëherë në gjashtë muaj të bëjnë takim me studentët për të parë ecurinë e tyre dhe problematikat e tyre dhe vijueshmërinë e tyre në fushën e studimit.

Ministria Arsimit dhe Shkencës ndjek linjën e procesit të studimeve. Pra, konfirmon vlerën e studimit që t'i ke bërë, njohjen e programeve që t'i ke bërë dhe bën ekuivalentimin e vlerës së diplomës. Deri këtu shkon detyrimi i kësaj ministrie.