Alban Daci
Në Shqipëri ka shumë realitet jetësore që për interesa të caktuara ose më saktë për mos interesim nga shtypi shqiptare fshihen. Janë realitete qe i prekim çdo ditë, që i trashëgojmë nga historia, por që nuk kemi dëshirë apo guxim ti pranojmë si dhe pse jo ti publikojmë për tua rikujtuar atyre që ndoshta i kanë harruar ose nuk i kanë përjetuar asnjëherë.
Ndoshta janë argumente që
nuk na sjellin përfitime, por mos të harrojmë se të gjithë ne që përpiqemi të
shkruajmë, në qendër të objektivave dhe temë kryesore në krijimet tona duhet të
kemi njeriun, duke e përshkruar jetën e tij të zhveshur dhe të thatë ashtu siç
dëshmohet me të vërtet, jo vetëm me realitete të bukura, me emocione pozitive,
me vizione magjepse për të ardhmen, por edhe me dëshpërime, me mjerime, ku e
ardhmja nuk është e sigurt dhe e garantuar.
Të gjithë jemi të
vetëdijshëm për mjerimin e tejskajshëm që ekziston në disa zona të Shqipërisë,
sidomos në Veri, ku kemi të bëjmë me të njëjtin mjerim migjenian, ku buka është
privilegj dhe jo domosdoshmëri, kur dituria është ëndërr dhe jo realitet, ku
jeta është monotoni dhe jo gjallëri e mbushur me emocione të bukura dhe me
kujtime të çmuara.
Shqipëria e Veriut është
zonë kryesisht më reliev malorë, ku mbizotërojnë malet e larta si dëshmi të
qëndresës së malësorit kundër pushtuesve të huaja si: dëshmitar të historisë së
evoluimit të shoqërisë shqiptare mes sakrificave dhe mbijetesës.
Dikush nga ju mund të
pyes se si e bëjnë jetën banorët e këtyre zonave? Unë, do të thosha se ato
realisht nuk jetojnë por përpiqen te jetojnë. Kjo do të thotë se përpiqen të
jetojnë për inerci, sepse kushtet nuk janë as të kënaqshme dhe as të
pranueshme.
Zoti, ju ka dhuruar një
natyrë të mrekullueshme me shumë burime ujore të kristalta dhe të ftohta, ju
dhuroj pyje të gjelbra, ju dhuroj një mençuri të mrekullueshme natyrore, ju
dhuroj një tokë të begatë me minerale dhe me vlera të rralla ushqyese.
Banorët e këtyre zonave
edhe pse kishin gjithë këto të mira të natyrës, nuk kishin atë më thelbësoren
përkujdesjen e institucioneve shtetërore. Kjo ka bërë që koha të ec thjeshtë në
konceptin kalendarik dhe jo e shoqëruar me proceset e modernizimit shoqëror për
të ndryshuar kushtet dhe mënyrën e të jetuarit.
Pas viteve 90-të ndodhi
bumi i emigracionit, jo vetëm i jashtëm por edhe i brendshëm, si pasojë e
kushteve të mjerueshme që kishin kaluar nga diktatura shfrytëzuese dhe izoluese
komuniste. Shumë njerëz kishin arritur mjerimin e tejskajshëm shpirtërorë, ku
ishin goditur me pa të drejtë nga e ashtë quajtura “Lufta e Klasave” si dhe
ekonomikisht saqë kishin ëndërr të hanin një copë bukë të ngrohtë me djathë.
Buka e ngrohtë nuk ekzistonte, sepse derisa vinte tek dyqani ishte bërë gurë e
fortë, kurse djathi ishte luks që mund ta konsumonin vetëm anëtarët e “partisë
së lavdishme” (që lavdëroj disa injorant dhe luftoj intelektualët e vërtetë) .
Kam dëgjuar që kishte
nëna që kishin të sëmurë fëmijët e tyre dhe kishin nevojë për pak qumësht që ta
ushqenin dhe lusnin me ditë të tëra çobanin e zonës që t’iu jepte qoftë edhe
një gotë.
Kam dëgjuar se shumë
njerëz janë detyruar ti kalojnë lumenjtë e rrëmbyeshëm malor me not në mes të
dimrit për të shkuar në vendin e punës, sepse nuk kishte urë, ose ura ishte
thjeshtë si skemë projektuese, sepse i kishin mbetur vetëm kavot, pasi dërrasat
i kishte marrë lumin herë pas here nga rrymat e forta.
Kam dëgjuar se gratë kanë
punuar si skllave gjithë ditën duke bërë gropa dhe shpyllëzime për 30 pikë dita
që ishin të barabartë me një bukë të mykur dhe kaq. Kam dëgjuar se nxënësit më
të mirë dhe më të zot nuk mund të fitonin bursat më të mira të shkollimit,
sepse nuk ishin komunist dhe se babai i tyre kishte qenë ndër të parët
intelektual në nivel kombëtar që kishte kryer arsimin e lartë jashtë vendit dhe
se kishte thënë se komunizmi është sistem që sjell varfëri dhe mjerim.
Kam dëgjuar se partia
kishte menduar të kultivonte grurin në maje të malit të Korabit si dëshmi
zhvillimi dhe prosperitetit.
Kjo situatë e vërtetë
ferri ishte bërë e padurueshme dhe i kishte kthyer këto zona në kampe
përqendrimi, të ngjashme me ato të nazistëve gjerman.
Fillimet e viteve 90
sollën shpresën e madhe dhe për zonat malore si dhe për malësorët e ndershëm,
duke shpresuar se më në fund dhe zhvillimi dhe modernizimi ti prekte nga afër
duke ju dhuruar mirëqenie. Realiteti i ndërtuar dhe i sapo nisur ishte një
zhgënjim i radhës për banorët e këtyre zonave, sepse jo vetëm që nuk solli
metamorfozën e modernizimit, por solli emigrimin e jashtëm dhe të brendshëm si
e vetmja rrugë për tu larguar nga mjerimi në kërkimin e jetës normale.
Shumë familje malësore më
në fund patën në duart e tyre një shans për tu larguar nga vendbanimet e tyre
drejt të ardhmes të paqartë dhe plotë mundime dhe vështirësive të reja. Kjo
ishte e vetmja risi që u bë e pranishme në fatet e tyre të jetës në ndryshim me
të kaluarën e izolimit të plotë. Kështu shumica e tyre të detyruar nga mungesa
totale e infrastrukturës, të shërbimit shëndetësor, të telekomunikacionit, të
arsimit, të punësimit me pak fjalë të kushteve minimale për të ndërtuar të
ardhmen e ëndërruar, morën vendimin që nuk e kishin marrë asnjëherë më parë, as
në periudhat e luftërave dhe invazioneve për të braktisurat shtëpitë e tyre,
vendin e të parëve, vatrën e trashëguar brez pas brezi për tu larguar drejt
Shqipërisë së mesme si: në qytetin e Tiranës dhe atë të Durrësit. Megjithatë,
një numër familjesh të lidhur fortë me traditën dhe me tokën nuk mundën që ta
thyenin këtë tabu dhe pranuan më mirë mjerimin dhe mbajtjen e trojeve të
trashëguar nga të parët se sa ndoshta shpresën e jetës më të mirë për të
ngritur banimet e tyre me afër me pushtetin qendror dhe më në qendër të
Shqipërisë.
Fenomeni i shpërnguljes
solli braktisjen e fshatrave të tërë, ku në rrugët e tyre më parë dëgjoheshin
zërat ë fëmijëve, kurse sot kanë ngelur vetëm gjurmët e tyre në baltë si dëshmi
se aty kohë më parë ka pasur jetë, kullat që më parë ishin të kuvenduara me
malësor mikpritës, bujar dhe të besës tani ngjajnë si muze të një periudhe që
kohë më parë është jetuar, por që tashmë mbetet si relik e vendosur në
historinë e demografisë njerëzore.
Nëse më parë gjatë natës
dritat e shtëpive tregonin se sa shumë të populluar ishin fshatrat e këtyre
zonave, sot është e vështirë të gjesh ndonjë dritë shtëpie që vezullon ne mesin
e natyrës së qetë dhe të botës së harruar. Është njësoj sikur të mundohesh të
shikosh në një natë pa hënë dhe më vranësira, yjet në qiell, ku maksimumi në
horizontin e shikimit mund të arrish të dallosh me shumë mundime dy tre yje.
Tani një fëmijë i një
fshati, ku ka mbetur vetëm një shtëpi duhet të ec me orë të tëra që të takoj
një bashkëmoshatar të tij për të luajtur dhe në rast se: gjatë rrugës rrëzohet
dhe vritet papritmas, i duhet të rezistoj, duke duruar dhimbjen, derisa babai i
tij të kërkoj dhe të gjej ndonjë makinë që mund ta dërgoj në spital, nëse është
me fat dhe babai ka gjetur makinën duhet të rezistoj derisa të mbaroj udhëtimi
i gjatë nga zona e tij deri tek spitali i qytetit më të afërt. Nëse nuk arrin
që të kombinohet të gjithë këto faktor në favor të shërimit të tij, atëherë
duhet ti lutet zotit që ti bëj mëshirë dhe t’ia fal jetën edhe kësaj radhe.
Në mëshirën e fatit në
këto zona janë dhe nga institucionet e arsimimit bashkë më grupin pedagogjik që
kanë në gjirin e tij. E kam fjalën për shkollat e nivelit të arsimit fillor,
tetëvjeçar dhe të mesëm. Në shekuj malësorët janë shquar për nivele të larta të
inteligjencës natyrore, por që të jesh në një hap me kohën nuk mjafton vetëm
kaq, duhet të fillosh të mësosh të shkruash, të lexosh dhe pastaj hap pas hapi
të kuptosh në formë shkencore proceset që ndërtojnë kompleksin jetë.
Pra, është i domosdoshëm
ndjekja dhe frekuentimi i shkollës. Juve më të drejtë mund të kërkoni të dini
në çfarë niveli janë shkollat në këto zona? Pjesë më e madhe e stafit
pedagogjik nuk është me arsim dhe kualifikim përkatës, kjo nuk ka ndodhur se në
këto zona nuk ka intelektual dhe mësues të merituar, por të gjithë të
merituarit dhe më të kualifikuarit janë larguar në emigrimin e brendshëm dhe të
jashtëm. Mund të ndodh që dikush që sapo ka mbaruar shkollën e mesme të filloj
të jap mësim në tetëvjeçare pse jo edhe ne gjimnaze. Atëherë car mund të pritet
nga një panoramë e tillë? Sigurisht që jo një brez i përgatitur dhe i pajisur
me kapacitete të forta intelektuale! Epo mirë do të thoni juve se ata mund të
jetojnë duke kultivuar tokat e tyre me drithëra dhe perime. Në disa zona mund
të themi që termi teknologji për punimin e tokës dhe kultivimin e drithërave
nuk ekziston. Nëse dikush nga ju do të kërkoj me kureshtje se nëse ka akoma
skllevër edhe në ditën e sotme?
Unë do ju këshilloja me
keqardhje të vizitoni këto zona, ku do të gjeni jo skllavërinë e detyruar me
forcë dhe të ushtruar me dhunë, por vet skllavërimin e këtyre banore që
përdorin mjetet rrethanore të periudhës së Egjiptit të lashtë si: shati,
lopata, kazma për të punuar tokën. Janë të vetë skllavëruar për siguruar bukën
e misrit gjatë dimrit cila do ju mbaj frymën deri në verën e ardhshme. Ka
ndoshta edhe skena qesharake për botën modern, ku mund të shikosh një fshatar
që punon tokën me pamend dhe nga pamundësia për të pasur një penë qe, ka
përdorur imagjinatën e nevojës dhe ka përshtatur gomarin dhe kaun. Kështu që
tokën nuk e lë pa punuar dhe mund të ketë drithë që ta bluaj për të gatuar
bukën e misrit në periudhën e dimrit si dhe mund të ketë bërë groshe
mjaftueshëm sa për ta shoqëruar atë.
Disa familje ndoshta mund
të krenohen se marrin edhe asistencë sociale si për shembull 2000 lekë te
vjetra në muaj. Me një shumë të tillë sot nuk mund të kryhet asnjë nevojë.
Prindërit e tyre nuk mund të sigurojnë qoftë edhe rrobat për fëmijët dhe jo më
pastaj të mendohet që t’iu garantojnë librat dhe mjetet didaktike që ju duhen
për mësuar në shkollë. Kjo është situata e vërtet që fatkeqësisht përjetojnë në
jetën e përditshme banorët e këtyre zonave. Mjerimin e tyre me rënien e
perëndimit e dëshmojnë malet e larta të këtyre zonave të thella, ku me hijen e
tyre të rëndë dëshmojnë një jetë të varfër dhe të heshtur, ku natyra vendos
fatet dhe përcakton të ardhmen e tyre.
Në mbrëmjen e heshtur
malet si dëshmitar shekullor fillojnë të tregojnë dhe të flasin për historinë
dhe për problemet e këtyre zonave, sepse askush nga ato që duhet ta bëjnë një
gjë të tillë nuk e bëjnë.
Janë pikërisht këto male,
ku malësorët kanë vënë ndër shekuj banimet e tyre, janë këto male që shumë herë
kanë qenë mburojë e vërtet nga rreziqet e sulmeve armike. Më mirë se këto male
askush nuk i njeh problemet dhe vështirësitë e këtyre të banorëve të braktisur
nga koha moderne, nga industrializimi, nga Shteti, të lënë në mëshirën e fatit
dhe të natyrës. Shpresojmë që të paktën natyra me ligjet e saj të jetë e
mëshirshme për këto banor ashtu siç ka qenë deri tani, duke lënë që monotonia
të rrjedh e qetë në karvanin jetësor.
Malet në heshtjen e plotë
të natyrës dhe në braktisjen totale të pushtetit flasin për bëmat e Skënderbeut,
për luftërat dhe qëndresat heroike të dibranëve, për mençurinë e rrallë dhe të
jashtëzakonshme të dhomave dibrane.
Gjithmonë në këto maje
malesh legjendare është valëvitur flamuri i Gjergj Kastriotit, me ngjyrat
magjike Kuq e Zi. Dibra është vendi simbol, ku lindën ngjyrat tona kombëtare,
vendi ku u valëvitë flamuri ynë madhështorë, është vendi që ka prodhuar elita
dhe liderë që kanë mbrojtur interesat kombëtare.
Malet legjendare janë dëshmitare të braktisjen që pushteti u ka bërë dibranëve.
Por ato sot më shumë se kurrë më parë janë të vendosura të bëhen Kuq e Zi,
sepse ky ka qenë amaneti i Gjergj Kastriotit. Për të bërë një Shqipëri të
bashkuar, të fortë dhe të nderuar. Ky është obligimi që ka marrë me
vullnetin e popullit Aleanca Kuq e Zi.
