Dott. mag Alban Daci
Demokracia, nga
këndvështrimi politik, është regjimi më i dëshiruar. Disa janë të mendimit se
demokracia duhet të adoptohet nga të gjitha shtetet për të ndjekur “paqen e
përhershme” të teorizuar nga Kant[1],
një paqe që varet në mënyrë thelbësore nga forma demokratike e shteteve, që
përjashton zgjedhjen e luftë dhe tenton të reagoi me një fuqi jo luftarake:
“diplomacinë”.
Në realitet ky vizion është
shumë i kritikuar nga realistët, të cilët janë të mendimit se shteti, edhe pse
mund të jetë demokratik, nuk duhet të reagoi si i tillë –pra në mënyrë
demokratike- për shkak të “gjendjes të natyrës”[2].
Në përgjithësi realistët mohojnë çdo raport mes natyrës së brendshme të
ushtrimit të pushtetit në shtet dhe tendencës së tij për të pasur marrëdhënie
paqësore me shtetet e tjera.
Realistët i bazojnë
kritikat e tyre mbi sjelljen e shteteve në sistemin ndërkombëtar si për
shembull kriza e Falkland. Sigurisht sjellja në vazhdim e Shteteve të Bashkuara
dhe Anglisë nuk mund të konsiderohet demokratike, përkundrazi ai është një veprim
tipik despotik. Një konsideratë tjetër që duhet të bëhet është: nuk ka pasur
kurrë një konflikt mes dy ose më shumë vendeve demokratike. Të gjithë
konfliktet ka ndodhur mes regjimeve demokratike dhe jo demokratike ose
ekskluzivisht mes regjimeve jo demokratike.
Duhet të nënvizojmë faktin
se demokratizimi i sistemit ndërkombëtar është një proces i pandalshëm. Ky
proces sipas Huntington[3] është
i ndarë në valë. Vala e parë[4] (1828-1926)
e konsideruar si më e gjata është përshkruar në Europë dhe në Shtetet e
Bashkuara dhe është bazuar mbi lirimin e brendshëm që sillte në të njëjtë kohë
edhe lirimin e shkëmbimeve mes shteteve dhe popujve.
Vala e dytë[5] fillon
teorikisht në vitin 1922 dhe ka pasur një efekt të ndryshëm nga e para: vendet
e mbetura jo demokratike kanë ndjekur eksperiencën e vendeve demokratike për
shkak të ashtuquajturit “infektimi demokratik”. Ndërsa Azia, Afrika dhe Amerika
Latine, si pasojë e kolonializmit europian, gjatë fazës së dytë, kanë importuar
modelin demokratik të vendeve europiane.
Vala e tretë fillon me
fundin e regjimit të Frankos në Spanjë dhe të transformimit demokratik të
Portugalisë. Rënia e Bashkimit Sovjetik si pol i dytë dhe si rival ideologjik e
ushtarak, ka lehtësuar propagandimin e demokracisë përmes efektit alone[6]. Rritja
ekonomike si asnjëherë më parë e realizuar falë modelit liberal, ka favorizuar
penetrimin e kapitaleve në kontestet jo demokratike. Ajo ka sjellë edhe një
proces liberalizimi politiko-ekonomik në shtetet jo demokratike. Nga moment e
mbrapa demokracia nuk ishte një fenomen që përhapej vetëm për motive ekonomike
por edhe ideologjike.
Në fakt demokratizimi është
nxitur gjithmonë nga Perëndimi për të kundërshtuar totalitarizmin komunist.
Rënia e Bashkimit Sovjetik ka implikuar përshpejtimin e penetrimit të
demokracisë veçanërisht në ish shtetet satelite të Bashkimit Sovjetik. Duhet të
theksojmë se pjesë e këtij transformimi u bë edhe Shqipëria me rënien e
regjimit komunist. Idetë liberal-demokratike u bënë promovuese për proceset e
rëndësishme politike dhe ekonomike. Për ish vendet satelite të Bashkimi
Sovjetik, demokratizimi është përdorur edhe si formë publicitare për të
siguruar ndihma ekonomike dhe politike nga vendet perëndimore. Kjo ishte e
vetmja mënyrë që këto vende të kalonin boshllëkun e madh politik dhe ideologjik
të trashëguar nga rënia e Murit të Berlinit si dhe krizën e ekonomike të
shkaktuar modeli ekonomik i dështuar.
Një rindërtim tjetër
interesant është i Doyle[7] ku
flitet për flukset (valët) ose riflukset. Në mënyrë principate ka të bëj me
lidhjen mes suksesit të demokratizimit dhe politikës ndërkombëtare përderisa
ardhja e demokracive të reja koencidon me fundin e një efekti të rëndë global.
Kjo ka ndodhur për shkak të fitoreve të shteteve demokratike në Luftën I
Botërore[8] dhe
pastaj pas mbarimit të Luftës së Ftohtë me rënien e grupit sovjetik[9].
Doyle në kundërshtim me Huntington nënvizon dhe një proces të kthyer mbrapa në
disa shtete, që kanë kaluar nga liberal në diktatorial.
Pasi mbaron fluksi
demokratik, fillon vetëm pak vite më vonë, faza e riflukseve që sjell kalimin e
10 shteteve nga liberal në diktatorial[10].
Ndërsa Lufta II Botërore krijon një fluks demokratizimi, me falimentimin e
shteteve fashisteve si Italia, Gjermania, Austria dhe Japonia, pra shtete që
kishin humbur ushtarakisht konfliktin botëror dhe që u janë përfshirë
ndryshimeve të brendshme me reformave demokratike. Ky fluks i demokratikeve
është përfunduar me ose pranimin e parë të demokracisë.
Doyle e përcakton periudhën
që vazhdon pas përfundimit të luftës si periudha e riflukseve të mëdha, sepse
regresi i disa shteteve në mos demokracinë kishte arritur majën më të lartë mes
viteve gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë[11].
Pra, demokratizimi nuk ka pasur suksese të stabilizuara në të gjitha shtetet,
përkundrazi është dëshmuar i brishtë në shumë konteste. Modalitetet e adoptimit
të modelit demokratik në një kontest të brendshëm të shteteve kanë bërë të
mundur arritjen e një statusi global të homogjenizuar[12].
Lindja e “shpejtë” e disa
demokracive ka krijuar një kategori të “demokracive difektoze”, ku demokracia
është puro elektorale, por kërkesat e demokracisë[13] nuk
kanë hapësirë. Fareed Zakaria[14] ka
shkruar: “demokracia është i vetmi burim i legjitimitetit politik; dhe
diktatorët si Husni Mubarak në Egjipt dhe Robert Mugabe në Zimbabve shpenzojnë
para për të organizuar zgjedhje kombëtare që pastaj, pa dyshim fitojnë pa asnjë
dyshim”.
[1] “Paqja
e përhershme” e Kant, 1795 dhe me interpretimet e Bobbio 1999 “Atë që kishte
dashur të afirmonte Kant [...] është se shtetet demokratike, ose homogjen për
nga forma e qeverisjes, përdorin më me vështirësi luftën si mjet mes raporteve
të tyre se sa shtetet despotike ose jo homogjen.
[2] Përcaktim
i cilësive fillestare të njeriut për të justifikuar një koncept gjendjeje: ky
është përcaktimi hobbesian (dhe jo vetëm). Ai pra (gjendja e natyrës) nuk është
vetëm një kusht historik por një hipotezë e nevojshme që ka për qëllim të njoh
problemin qendror që është origjina e fuqisë politike në raport pavarësinë
natyrale të njeriut.
[3] Valët
e demokratizimit sipas Huntington në artikullin e Filippo Andreatta “Demokracia
dhe politika ndërkombëtare: paqe e ndarë dhe demokratizimi i sistemit ndërkombëtar”;
Revista Italiane e Shkencave Politike.
[4] Sipas
Huntington industrializimi dhe urbanizimi e kanë shtyrë shoqërinë në
mobilizimin politik. Një element tjetër i rëndësishëm është krijimi i klasës
borgjeze sidomos në Europë në krye të ndarjeve klasore sociale:
klasa e mesme, klasa punëtore.
[5] Kjo
valë fillon të jetë realisht efektive me mbarimin e Luftës Botërore dhe me
fitimin e aleatëve.
[6] Efekti alone dhe përhapja e fenomeni të
caktuar (në këtë rast demokratizimi në një zonë të caktuar gjeografike.
[7] Doyle (1983) përcakton në mënyrë të saktë momentet
kritike në histori ku janë verifikuar flukset dhe riflukset sipas Huntington.
Revista Italiane e Shkencave Politike 2/2005. fq. 223-224.
[8] Vetëm
pak vite para se të se Bota të përfshihej në Luftën I Botërore ishin rreth 16
demokraci (Zvicera, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Holanda, Danimarka,
Suedia, Kanadaja, Argjentina, Franca, Australia, Norvegjia, Zelanda e Re, Kili,
Greqia, Italia dhe Kolumbia). Procesi i demokratizimit në këto 16 shtete ka
nisur nga viti 1832 dhe përfundon rreth vitit 1910.
[9] Një
numër i konsiderueshëm i shteteve zgjedhin regjimin politik që është
demonstruar më efikas mes shteteve (Waltz 1979). Për shembull, fundi i Luftës
së Ftohtë dhe fundi i bllokut komunist kanë kontribuar në mënyrë vendimtare në
Valën e Tretë të demokratizimit. Thuajse 20 shtete të ish Bashkimit Sovjetik
janë përfshirë në reforma të brendshme demokratike.
[10] Riflukset
demokratike godasin Kilin në vitin 1924, pastaj Italinë, Gjermaninë, Austrinë,
Poloninë, Letonin, Estonin, Çekosllovakinë dhe Argjentinën.
[11] Kili,
Libani, Uruguai, Kolumbia, Brazili, Filipinet, Ekuador, Peru, India, Siri
Lanka, Salvadori, Turqia, Bolivia, Nigeria, Koreja e Jugut janë të gjithë
shtete që kanë humbur statusin demokratik që kishin arritur në valën e
riflukseve.
[12] Konkludimi
është thuajse identik me atë të S. Panebianco (1997) i cili afirmon se procesi
i demokratizimit nuk është as universal dhe as i pakthyeshëm. Artikull i F.
Andreatta Revista Italiane e Shkencave Politike, 2/2005. Fq. 226
[13] Kriteret
e demokracisë sipas Diamond 1999: a) të drejtat civile e politike njihen dhe
mbrohen; b) respekti i principit Rule of The Law; c) magjistratura dhe
autoriteti administrim janë të pavarura; d) një shoqëri pluraliste dhe aktive
dhe prania e mjeteve të komunikimit të mos vendosura nën kontrollin
shtetëror/ose qeverisës; e) civilët ushtrojnë kontroll mbi ushtarakët.
[14] Gazetar
amerikan me origjinë indiane, studiues i politikës ndërkombëtare pranë
Këshillit të Marrëdhënieve me Jashtë si dhe ish drejtor i Foreign Affairs
Magazine. Në librin e tij “Demokracia pa liri” kritikon instrumentalizmin e
demokracisë nga ana e disa sistemeve autoritare de facto si burim të
legjitimitetit politik, duke u bazuar mbi një kriter të demokracisë që do të
jenë zgjedhjet kombëtare.
