Alban Daci*
Po qarkullojnë zëra, se edhe presidenti i sapo zgjedhur na paska ble një
diplomë masteri false. Nuk dua dhe nuk
arrij ta pranojë një gjë të tillë, sepse kjo do të tregonte disa anë negative të
nivelit tonë arsimor.
Së pari, se marrja e titujve të ndryshëm akademik në Shqipëri është bërë më
shumë se një domosdoshmëri për të rritur vlerat personale akademike dhe për të
rritur nivelin akademik në shërbim të vendit, një modë e shëmtuar. Në Shqipëri,
me përjashtim të çdo vendi të Botës, të duhet apo nuk të duhet, e justifikon
apo nuk e justifikon, një master apo një doktoraturë duhet ta kesh, se ndryshe
nuk je gjë, dhe nuk futesh në grupin e “elitës” intelektuale. Në Perëndim, duke qenë se i gjithë sistemi
arsimor është bazuar vetëm mbi principin e meritokracisë, për çdo titull që
merr duhet të djersitësh shumë. Për këtë arsye, çdo diplomë e marrë ka
vlerësimin dhe respektin e saj maksimal. Gjithashtu, jeta në Perëndim është
shumëdimensionale, si në aspektin e fushave të veprimit jetësor, ashtu edhe në
faktin, se është shumë e vështirë që të gjithë të arrijnë të kryejnë studimet
universitare, apo pasuniversitare. Në Europë, për shembull, jo të gjithë
arrijnë të kryejnë studimet e larta dhe jo të gjithë e kanë të domosdoshme
kryerjen e studimeve të larta. Profesionet e mesme janë shumë të domosdoshme
dhe efikase. Për shembull, në Itali, shumë të rinj mbarojnë shkolla të mesme për
shef kuzhine, për turizëm dhe hoteleri, për mekanik, hidraulik, elektricist dhe
gjeometër. Të gjithë, që mbarojnë këto profesione të mesme, jo vetëm ndjehen
krenar për titullin e përfituar me djersë e mundë, por arrijnë të sigurojnë një
jetë të garantuar profesionale, të respektuar nga qytetarët dhe të mirëpaguar
nga punëdhënësit.
Pra, nga kjo del e qartë
se jo të gjithë duhet të jenë doktorë shkencash për të siguruar një jetë të mirë
dhe për të qenë të respektuar në shoqëri. E kundërta ndodh vetëm në Shqipëri,
ku shumë persona në letër bëjnë një, dy ose më shumë universitete të larta, të
cilat, të gjitha së bashku nuk kanë vlerën as sa një diplomë e vetme me
rezultate të dobëta të mbrojtur në një universitet perëndimor. Duke qenë se mbrojtja
e një diplome universitare në Shqipëri është bërë qesharake për nga serioziteti
akademik dhe për faktin se mjafton pak para për ta blerë, atëherë plot injorantë
të pasuruar në mënyrë të paqartë në periudhën e tranzicionit kanë filluar të
marrin një, dy, tre diploma dhe t’i vendosin në muret e shtëpive dhe zyrave si
trofe të pamerituara. Po të marrim në
fjalë rastin e Presidentit Nishani: me sa kam kuptuar ai kishte një karrierë të
merituar në profesionin e tij të parë, nga i cili kishte arritur të bënte edhe
një karrierë të mirë politike. Atëherë, pse ky qytetar duhet të merrte një
diplomë të dytë të panevojshme dhe për më tepër false, të pamerituar?
Gjithmonë, e marrin rastin sikur ai të ketë marrë një diplomë masteri false, siç
po komentohet në medien e shkruara.
Sepse, thashë të kesh sa më shumë diploma, qoftë edhe të pamerituara është
bërë modë, në kuptimin nëse nuk i ke nuk je “vip” dhe nuk bën pjesë në grupin e
njerëzve të “mençur” të shoqërisë shqiptare. Nuk di ndonjë rast të ndonjë vendi
të Botës që mençuria të matet me numrat e diplomave që dikush ka në mur. Çdo
njeri matet sigurisht për diplomën që ka marrë me meritë, por më shumë matet nëse
ai arrin të lë gjurmë në shërbim të komunitetin në fushën në të cilën ka marr
diplomën universitare. Si mund t’i quash njerëz që kanë lënë gjurmë në shoqërinë
shqiptare, persona që kanë titull akademik dhe nuk kanë shkruar asnjë rresht
dhe nuk kanë trajtuar asnjë temë të nxehtë të shoqërisë ose të komunitetit për
t’i gjetur një zgjidhje pozitive dhe në shërbim të gjithëve. Ka shumë të rinj
shqiptar që kanë kryer studimet universitare dhe pasuniversitare në Perëndim
dhe e dinë shumë mirë se sa e vështirë është dhe sa punë e djersë duhet për të
marrë një diplomë të çdo niveli qoftë.
Së dyti, se niveli arsimor shqiptar është jashtë çdo standardi dhe
krejtësisht informal. Nuk arrij ta shpjegoj faktin se Ministria e Arsimi duke
qenë dëshmitare e disa skandaleve si ai i Umberto Boss-it, duke ditur mirë
situatën e mjerueshme në të cilën ndodhet arsimit i lartë dhe jo vetëm nuk
reagon, por nuk arrin ose nuk dëshiron të paraqes një platformë konkrete për ta
nxjerrë nga ky qorrsokak, ku ndodhet aktualisht. Arsimi i lartë shqiptar, si
privat ashtu edhe shtetëror, është krejtësisht jashtë çdo standardi. Për
shembull, në disa universitete private, në kundërshtim me Kartën e Bolonjës,
pedagogët dhe studentët detyrohen nga administratorët të bëjnë botime shkencore
si dhe të paguajnë para për çdo botim të realizuar. Si mund të tolerohet një gjë
e tillë. Njeriu, pavarësisht nga profesioni që bën, duke përjashtuar rastet e
punës vullnetare të vullnetshme, duhet të paguhet për punën që bën dhe jo të
paguaj. Gjithashtu, po në universitetet private, dihet tashmë fakti, se të
gjithë diplomohen kundrejt pagesave. E mjerueshme është situata edhe në universitet
publike, të cilët janë të mbushur me korrupsion. Shumë studentë duhet të
paguajnë shuma parash për të kaluar provimet. Problem tjetër i madh është
rekrutimi i stafit akademik, i cili është krejtësisht jo profesional, por bëhet
mbi bazën e parave, nepotizmit si dhe emërimeve politike ose klanore. Gjithashtu, duhet theksuar se prodhim akademik
i profesorëve apo pedagogëve është në limitet e zeros. Kemi plot njerëz që
mbajnë mbi supe për vite me radhë tituj akademik dhe që nuk kanë shkruar asnjë
libër, asnjë punim shkencor.
Problem, tjetër i madh është fakti se shumë persona, të cilët punojnë në mësimdhënie
në universitet private ose publike, jo vetëm nuk e meritojnë në bazë të kritereve
akademike, por nuk kanë as respektin më të vogël për profesionin e shenjtë që bëjnë.
Mungojnë në shumicën e ligjëratave, nuk janë të disponueshëm për konsulenca me
studentët. Profesorët në Europë shquhen për horizonte të larta akademike, për thjeshtësinë
njerëzore dhe për dashurinë e madhe që kanë për dijen. Ndërsa një pjesë pedagogësh
ose profesorësh në Shqipëri, të ngjajnë me rrugaçë të vërtetë, që nuk kanë as
etikë e as pamje prej personi që përfaqëson dhe shpërndan dije.
Sistemi ynë arsimor ka nevojë për reformim të thellë që të jetë i niveleve
dhe standardeve europiane.
Së pari, duhet të krijohen pedagog me tre lloj kontratash:
-
Me
kohë të plotë, që duhet t’i dedikohen vetëm mësimdhënies dhe të mos ushtrojnë
asnjë profesion tjetër alternativ.
-
Me
kohë të kufizuar (Part -Time), i cili ka një numër të caktuar orësh për të
dhënë.
-
Kërkues
shkencor. Persona të cilët kanë të gjithë titujt e domosdoshëm akademik, por
merren vetëm me kërkim dhe prodhim akademik.
Së dyti, rekrutimi i pedagogëve duhet të bëhet përmes principit të
meritokracisë. Duhet të rekrutohen si në universitet private ashtu edhe në
shtetërore mbi bazën e CV më të mira dhe të konkurseve të organizuar nga stafet
akademike. Duhet të kemi parasysh, pa i paragjykuar të gjithë, se një pjesë e
mirë e pedagogëve të vjetër i kanë marr titujt me partishmëri dhe me
dyfletëshe. Gjithashtu, kemi plot raste, ku shumë persona kanë mbaruar për diçka
dhe japin mësim për diçka tjetër. Nuk mund të lejojmë persona që kanë mbrojtur
doktoraturën për muzikë të japin mësim për marrëdhënie ndërkombëtare. Gjithashtu, sot ka plot të rinjtë të
diplomuar jashtë me rezultate të larta, të cilët nuk mund të japin mësim dhe të
sjellin risi nëpër universitet shqiptare, sepse vendet e tyre janë të zënë nga
profesorët e literaturës së vjetër që nuk pranojnë as të dalin në pension.
Së treti, problem madhor për universitet publike dhe private është se nuk
kanë asnjë potencial të prodhimit akademik. Në universitet shqiptare akoma
jepen leksione me fletë dhe paçavure të cilat nuk kanë asnjë vlerë akademike.
Ka ardhur momenti që universitet të stimulojnë dhe të investojnë në kërkimin
shkencor dhe në prodhimin akademik. Në gjithë universitet perëndimore për çdo
argument ka tekste alternative për çdo lëndë, kurse në Shqipëri ndodh që në
shumicën e rasteve të kemi libra të kopjuar keq nga pedagogët, të cilët ua
japin studentëve mbi bazën e shantazhit për marrjen e provimit.
Së katërti, problem i madh është edhe fakti se nuk respektohet aspak e
drejta e autorit. Duhet të ndalohet vjedhja e informacionin. Nëse duam të kemi
një nivel universitar europian, duhet të kemi si në gjithë botën respektimin e
të drejtës së autorit.
Së pesti, duhet të rritet mbështetja për studentët më të mirë dhe talentet.
Universitetet private dhe universitetet publike duhet të rrisin dhe duhet të
vënë në shërbim bursa dhe përkrahje ekonomike për të gjithë ata studentë, ose
doktorantë, që kanë rezultate të larta.
Së gjashti, duhet të rriten investimet në infrastrukturë, në ngritjen dhe
modernizimin e departamenteve të kërkimeve. Nuk ka universitet privat ose
shtetëror në Perëndim që të mos ketë departamentet e kërkimeve për
drejtimet e ndryshme të kurseve.
Së shtati, duhet të rritet autonomia ekonomike e universiteteve.
Megjithatë, kjo autonomi ekonomike nuk do të thotë se duhet të përkthehet edhe
në autonomi përgjegjësie kundrejt Ministrisë së Arsimit. Ministria e Arsimit
duhet të bëj kontrolle të herë pas hershme në të gjithë universitet për të parë
nëse janë respektuar standardet.
Së teti, emërimi i dekanëve dhe i rektorëve duhet të jetë kompetencë totale
e çdo universiteti. Emërimi i çdo dekani
ose rektori duhet të bëhet vetëm përmes zgjedhjeve të lira, ku duhet të votojnë
si studentët ashtu edhe stafi akademik dhe administrativ i universitetit.
Së nënti, duhet të rritet niveli i aktiviteteve dhe simpoziumeve si mes
universiteteve shqiptare ashtu edhe mes universiteteve shqiptare dhe atyre të
huaj. Duhet të jetë primar shkëmbimi i docentëve. Gjithashtu, projekti i ERASMUS,
që sot në Shqipëri kontrollohet nga Ministria e Arsimit, duhet të kalojë në
kompetencë të universiteteve, të cilët në marrëveshjeve me universitet e tjera
europiane duhet të merren veshte dhe të bien dakord mbi kuotat me bursa dhe pa
bursa. Duhet të rritet përmes marrëveshjeve bilaterale edhe shkëmbimi i
studentëve dhe docentëve me universitet e SHBA, Kanadasë dhe Amerikës Latine.
Së dhjeti, duhet të rritet buxheti për arsimin e lartë publik si dhe për
kërkime dhe inovacion teknologjik. Rrogat aktuale të pedagogëve, janë qesharake
nëse i krahasojmë me kolegët e tyre në Europë. Pedagogët me kohë të plotë duhet
të kenë një rrogë mesatare prej 1500 eurosh në muaj. Rritja e rrogës së
docentëve sipas gradave dhe kontratave do të rriste cilësinë në mësimdhënie.
Së njëmbëdhjeti, duhet të krijohet sistemi online i të dhënave, programeve,
prenotimet për provimet, për shënimet e ndryshme të kurseve si dhe për
konsultime të ndryshme mes studentëve dhe docentëve të gjithë universiteteve.
Duhet të krijohet një data base, ku
të vendosen të gjithë të diplomuarit sipas niveleve. Kjo do të shmangte
mundësinë e punësimit të personave që nuk janë diplomuar ose më keq që janë me
diploma false.
Së dymbëdhjeti, duhet të stimulohen nga shteti krijimi i akademive
shkencore, të cilat të gjithë aktivitetin duhet ta vendos në shërbim të vendit
dhe të çështjeve të ndryshme që lidhen me interesat e sfidat e vendit.
Së trembëdhjeti, thuajse të gjithë universitet shqiptare si publike dhe
private, janë shndërruar në printerë që prodhojnë diploma në letër dhe nuk sigurojnë
ose nuk japin asnjë ndihmë që të sapodiplomuarit të gjejnë ekses në tregun e punës.
Për këtë arsye, universitet duhet të fusin si pjesë të kredive (180) ose (120) stage, i cili përkthehet eksperiencë
pune që një studenti zhvillon brenda një periudhe të caktuar kohore tek një
institucion publik ose në një sipërmarrje private. Gjithashtu, universitet nuk
duhet vetëm të “vjedhin” studentit përmes kuotave dhe taksave, por duhet t’i
japin mundësi edhe punësimi gjatë kohës së kryerjes së studimeve. Në perëndim njihet
figura e tutorit akademik, studentët më të mirë, ndihmojnë në ligjërata të veçanta
studentët me të dobët për argumentet që i kanë të paqarta. Kjo figurë zgjidhet
me konkurs, është e limituar në kohë dhe paguhet. Gjithashtu, është edhe figura
e tutorit administrativ, i cili përsëri zgjidhet nga një komision, për një
periudhë të caktuar dhe paguhet për funksionet ndihmuese që ai zhvillon në shërbim
të studentëve për procedurat e ndryshme që lidhen me funksionimin e administratës
të universitetit. Ky mekanizëm i bazuar mbi meritokracinë dhe rotacionin, do të
ndihmonte si universitetet për realizimin e objektivave akademike dhe
administrative edhe vetë studentët të cilët përfitojnë eksperienca të rëndësishme
profesionale dhe kanë mundësi të ndihmon sado pak në përballimin e sfidave
ekonomik.
Aleanca Kuq e Zi, është e vendosur të reformojë arsimin e lartë duke e bërë
atë të standardeve europiane. Aleanca Kuq e Zi me të ardhur në pushtet, është
vendosur t’i bëj të gjithë këto hapa të sipërpërmendur për të bërë një arsim të
lartë arsimor elitar dhe shërbim të interesave kombëtare. Shqipëria bëhet, duke
bërë edhe një arsim të lartë Kuq e Zi të nivelit më të lartë europian, i cili
është në gjendje jo vetëm të kontribuojë në modernizimin e shoqërisë por edhe
të jetë konkurrues njëlloj si të tjerët.
*Sekretar për Arsimin, Aleanca Kuq e Zi
