Alban Daci
Marrëveshjet e Oslos përcaktojnë tre zona sovraniteti: izraliane, palestineze dhe mikse. Në fakt, është edhe një zonë e katërt: vetë kufiri. Thjeshtë një shenjë e bërë mbi hartë, por që në realitet ky rrip toke është në pozicione të paqarta juridike.
Ndoshta pa dashje, hartografët e marrëveshjeve të Oslos nuk kanë nënvizuar tre zona, por katër zona legale. Ato që në përgjithësi referohen si zona A, B e C, janë ndarë nga një linjë e jeshile e vizuar me një stilolaps. Si edhe në rastet e tjera, ku regjimet e reja qeveritare janë ulur në formë jo simetrike në bisedime për të ndarë Lindjen e Mesme (Skyes-Picot 1917, marrëveshjet mes Izraelit dhe Jordanisë të 1948-49), hartografë, gjeografë, politikanë dhe ekspertë ushtarak kanë vizuar në Oslo një rend të ri gjeopolitik: një rend ku një linjë e re, shumë e hollë, ka filluar të përfaqësoi aktin sovran të prodhimit të hartave të reja politike e të subjekteve të reja.
Në shtator të 1995, pas negociatave të pafundme, Kryetarit të Organizatës për Çlirimin e Palestinës, Yasser Arafat i paraqitet një hartë që më pas edhe ai vetë e firmos. Kjo hartë është cilësuar nga disa bashkëpunëtorët e tij si një “djathë zviceran”. Në vitet në vijim, kjo hartë është bërë për palestinezët një kufi i ri, përtej të cilit do të imagjinohej një Shtet që do t’i jepte fund pushtimit.
Djathi i ri zviceran i arkitektuar në Oslo ka sjellë një zonë të re legale- një diçka të ngjashme me një fije spangoje - që ka përfunduar për të përcaktuar hapësirat e jetës palestineze. Në vitet e fundit, shumë raste juridike kanë zbuluar kompleksitetin ekologjik legal të prodhuar nga vija e re kufitare. Shumë aktor të Bregut Perëndimor – ushtria izraliane, avokatë, organizata jo qeveritare, shoqata të kolonëve e të tjerë- kanë filluar të luajnë me këtë hapësirë të dyfishtë dhe gjithashtu me vijat të dyfishta që e ndajnë.
Në fshatin e vogël Battir, në perëndim të qytetit palestinez të Betlehemit, kanë vënë re që vetë vija mund të ndërtoi një zonë legale në vetvete, në fund të 2009, organizatorët e kolonëve Regavim (Lëvizja për mbrojtjen e tokave nacionale) ka tentuar një kauzë kundër një banimi që lëvizja e konsideronte të zonës C.
Regavim është një organizatë jo qeveritare që adapton retorikën e të drejtave të njeriut, duke u inspiruat tek e majta izraliane filo-palestineze, por në të vërtetë më shumë mëshon “të drejtat humane të kolonëve”. Organizata ka shfrytëzuar të ashtuquajturin ngrirje të vendbanimeve të njoftuar nga qeveria e Netanjahut për të paraqitur para Gjykatës Supreme Izraliane një peticion për të shembur banesën. Peticioni apelohej “për aplikimin e barabartë të ngrirjeve të kolonive”, duke theksuar një veçanti të vogël, se kjo ndërtesa në fjalë nuk është një koloni. Regavim thekson që edhe palestinezët duhet të paguajnë çmimin e vënë në skenë nga qeveria e Netanjahut: duhet t’u thuhet atyre, “ngrirja o aplikohet për të gjithë ose nuk aplikohet fare”.
Ky peticion u dha ka dhënë jetë prodhimit të hartave të tjera. Pronari i ndërtesës dhe Këshilli i fshatit lokal (institucioni që përfaqëson Autoritetin nacional palestinez në atë vrimë të vogël të emmenthal e përcaktuar si zona A) kanë prodhuar pikërisht hartat, duke kërkuar të identifikojë pozicionin e saktë të linjës, në mënyrë oportune të lokalizuar në oborrin e shtëpisë. Fakti se boshti gjeopolitik (rendi i Oslos) është bërë një problem arkitektonik ka sjellë nevojën për të zmadhuar vijën. Me një zmadhim në shkallën 1:100, vija që në Oslo ishte përfaqësuar mbi shkallën 1:20.000 ka zënë një trashësi pak më të vogël se katër metra, duke e ndarë shtëpinë në dysh.
Në fillim të 2001, nën presionin e kolonëve hebrenj për vendbanimet e Bracha e Yitzhar, administrata civile izraliane ka dhënë një urdhër për prishjen e xhamisë në Këshillin lokal të fshatit dhe ka urdhëruar përfaqësuesit palestinez të paraqiten tek Gjykata Supreme e Izraelit. Akuza: e kanë ndërtuar xhaminë në zonën C, pa pasur një autorizim. Nga ajo që përcaktojnë harta dhe vija Arafat-Rabin, duket se pothuajse 80% e xhamive ndodhet në zonën C dhe 20% e tyre ndodhet në zonën B.
Kohët e fundit xhamitë kanë hyrë në shënjestrën e kolonëve të zonës së Nablus. Në fund të 2009, në fazën e parë të ngrirjes të vendbanimeve, kolonët kanë djegur një xhami në fshatin Yasuf, duke djegur edhe tekstet e shenjta dhe mbi mure kanë shkruar kërcënime në gjuhën herreje. Në korrik të 2010, kolonët kanë sulmuar disa shtëpi afër kufirit mes zonës B dhe C të Burin, në përgjigje të një tentative të Tsalah (ushtrisë izraliane) për të zbatuar një urdhër shembjeje kundër një poste hebraike.
Rasti i xhamisë së Burin, për të cilin Gjykata Supreme izraliane akoma nuk ka marrë një vendim, do të shqyrtohet sipas ligjeve të zonës C, duke proceduar ndoshta për shembje? Ose ndërtesa do të vazhdoi të qëndroj në mënyrë të jashtëligjshme? Ose, akoma, kolonët do të kërkojnë të aplikojnë ligjin spray ose të bombave ndezëse?
A mund të përsërisim pyetjen e Meron Venvenisti-t: “Kush posedon trashësinë e vijës?”. Pas ndarjes të Palestinës në 1947 dhe armëpushimit të 1948 mes Izraelit dhe Jordanisë (pastaj formalizuar në Rodos, në 1949, kur u paraqitën plot gjashtë harta të ndryshme) është përcaktuar një ndër vijat më të padepërtueshme të zonës: “Vija jeshile”. Mbi një hartë të shkallës 1:20.000 të vendosur mbi një Jeep, Moshe Dayan dhe Abd Allah a-Tall filluan të shënonin dy vija, duke përdorur dy stilolapsa me ngjyra të ndryshme – Dayan me ngjyrë jeshile, all-Tall me të kuqe- duke shënuar kufirin mes territorit izraliane dhe territorit jordanez dhe duke shënuar no man’s land të përfshirë mes dy vijave.
Një prej tyre, ajo jeshile, ku trashësia e saj mbi hartë ishte rreth 3-4 milimetër, do të materializohej në një hapësirë të dyfishtë legale, ku trashësia e saj në hapësirën reale do të materializohej mes 60-80 metrave. Në zonën shumë të populluar të Jerusalemit, vija shënonte ndërtesa palestineze, rrugë dhe zona ushtarake. Në vitet e mëvonshme me firmën zyrtare të marrëveshjes së Rodos-it, vija dhe pozicioni i saj i saktë bëhen objekt i përplasjeve ushtarake, infiltrimeve, negociatave dhe tentativave për ta ri vijëzuar në një hapësirë më të vogël.
Deri në marrjen e Jerusalemit nga ana e ushtrisë izraliane (1967), Vija jeshile dhe elementët (në veçanti ndërtesat) në të cilat ajo kalon, kanë ndezur beteja ushtarake dhe legale për përcaktimin e statusit të tyre. Është bërë e modës vijëzimi i vijave të reja, në të cilat është spostuar beteja.
Në vitet tetëdhjetë, një palestinez shpija e të cilit ishte vendosur në kufijtë e ri të Jerusalemit e ka çuar pikërisht çështjen në Labour Corts të Izraelit, me qëllim që të mos përjashtohet nga kufijtë komunal.
Pra, harta e Oslos është e përbërë nga katër zona të ndara: A, B, C e... trashësia e vijës. Nëse nga njëra anë marrëveshjet specifikojnë kalimin e ligjeve dhe rregullave që u referohen zonave A, B e C, nga ana tjetër nuk ka asnjë referim në realitetin legal të vetë vijës. Pra, mund të përfundojmë se vija ekziston në një situatë ekstra- territoriale në krahasim me zonat që ajo ndan. Kjo zonë e katërt, kudo që ajo gjendet, nuk është parashikuar nga norma ose rregulla dhe pikërisht për këtë arsye ajo përfaqëson një zonë pa ligje (të jashtëligjshme), dhe aspekti i saj ligjor është akoma më pak i përcaktuar edhe se zona “ no man’s land”. Mund të themi se hapësira politike e Palestinës nuk është e përcaktuar nga ligje që respektojnë marrëveshjet e paqes, por nga boshllëqet e tyre ligjore. Duke arsyetuar mbi këtë sistem politik-legal është i konceptueshëm rënia e gjithë strukturës së ndarjes së territoreve dhe lindja e formave të jetës kolektive që dinë të banojnë regjimin themelor anarkik të këtyre boshllëqeve.
Megjithatë, nga ajo që thamë më sipër, për shkak të situatave të reja që duken në horizont, duket se do të ketë aksione të reja gjeopolitike që lidhen mes Izraelit e Palestinës. Sipas agjencisë së lajmeve “AsianNews”: një dokument ushtarak izralian i bërë publik nga e përditshmja “Haaretz” demonstron faktin se Administrata Civile e Ushtrisë Izraliane po ndërmerr hapa për të rritur sipërfaqen e shtetit në Bregun Perëndimor. Pasojat politike të këtij dokumenti janë shumë të mëdha. Përfshirja e luginës së Bregut Perëndimor, të zonës veriore të Detit të Vdekur dhe të zonave të tjera përreth Ariel do të pengonte lindjen e një shteti Palestinez.
Gjithashtu gjerësia e territorit e përshirë në dokument e bën të pamundur shkëmbimin e zonave mes Izraelit dhe Palestinës në një marrëveshje paqeje sipas formulës të prezantuar nga presidenti Barack Obama me datë 19 maj 2011. Kjo ndodh, sepse në perëndim të “Vijës jeshile”, që ndan Izraelin nga territoret e pushtuara nuk ka shumë hapësirë të “lirë” për të kompensuar palestinezët.
Dokumenti në fjalë është hartuar nga nënkoloneli Zvi Cohen, shef i Departamentit të Infrastrukturës të Administratës Civile. Në të njëjtën ditë Cohen ka nënshkruar një procedurë që parashikon se për ruajtjen e të mirave qeveritare ka të drejtë të shtijë në dorë toka në të cilat pronësia nuk është e qartë. Dokumenti i është referuar Rabinit për të Drejtat e Njeriut sipas ligjit mbi Lirinë e Informimit.
Dokumenti gjithashtu thotë se: duhet të respektohet vendimi i qeverisë të 1979, sipas të cilit zgjerimi i vendbanimeve në Bregun Perëndimor dhe ndërtimi i vendbanimeve të reja mund të bëhet vetëm mbi territoret shtetërore.
Gjithashtu Izraeli në planin politik ka kërcënuar se do të hedh poshtë marrëveshjet e Oslos të vitit 1993 dhe në atë ushtarak po përgatit forcat ushtarake për t’i bërë ballë çdo situate të mundshme. Këto dy aksione Izraeli po i ndërmerr si masa paraprake pas iniciativës që kanë marrë Autoriteti Palestineze për njohjen e një shteti palestinez në kufijtë e 1967 që do të paraqitet në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së gjatë muajit shtator.
Situata mes Izraelit e Palestinës si gjithmonë mbetet në lëvizje dhe zhvillim, por pa arritur asnjëherë në një pikë përfundimtare të pranuar nga të dyja palët. “Linja jeshile”, le të themi se ashtu si Muri i Berlinit është një akt që zyrtarisht ndan dy vende, por që vetvete ajo përfaqëson një boshllëk ligjor. Në shtator, gjithçka mund të ndryshojë, ndoshta “Linja jeshile” nuk do të ekzistoj më, ndoshta do të “lind” Shteti palestinez. Një gjë është e sigurt, se Izraeli akoma ka një peshë të fortë ekonomike dhe ushtarake në Rajon dhe për këtë arsye zor se do të heq dorë nga pretendimet territoriale dhe ndërtimet e banimeve të reja koloniale.
Në shtator të 1995, pas negociatave të pafundme, Kryetarit të Organizatës për Çlirimin e Palestinës, Yasser Arafat i paraqitet një hartë që më pas edhe ai vetë e firmos. Kjo hartë është cilësuar nga disa bashkëpunëtorët e tij si një “djathë zviceran”. Në vitet në vijim, kjo hartë është bërë për palestinezët një kufi i ri, përtej të cilit do të imagjinohej një Shtet që do t’i jepte fund pushtimit.
Djathi i ri zviceran i arkitektuar në Oslo ka sjellë një zonë të re legale- një diçka të ngjashme me një fije spangoje - që ka përfunduar për të përcaktuar hapësirat e jetës palestineze. Në vitet e fundit, shumë raste juridike kanë zbuluar kompleksitetin ekologjik legal të prodhuar nga vija e re kufitare. Shumë aktor të Bregut Perëndimor – ushtria izraliane, avokatë, organizata jo qeveritare, shoqata të kolonëve e të tjerë- kanë filluar të luajnë me këtë hapësirë të dyfishtë dhe gjithashtu me vijat të dyfishta që e ndajnë.
Në fshatin e vogël Battir, në perëndim të qytetit palestinez të Betlehemit, kanë vënë re që vetë vija mund të ndërtoi një zonë legale në vetvete, në fund të 2009, organizatorët e kolonëve Regavim (Lëvizja për mbrojtjen e tokave nacionale) ka tentuar një kauzë kundër një banimi që lëvizja e konsideronte të zonës C.
Regavim është një organizatë jo qeveritare që adapton retorikën e të drejtave të njeriut, duke u inspiruat tek e majta izraliane filo-palestineze, por në të vërtetë më shumë mëshon “të drejtat humane të kolonëve”. Organizata ka shfrytëzuar të ashtuquajturin ngrirje të vendbanimeve të njoftuar nga qeveria e Netanjahut për të paraqitur para Gjykatës Supreme Izraliane një peticion për të shembur banesën. Peticioni apelohej “për aplikimin e barabartë të ngrirjeve të kolonive”, duke theksuar një veçanti të vogël, se kjo ndërtesa në fjalë nuk është një koloni. Regavim thekson që edhe palestinezët duhet të paguajnë çmimin e vënë në skenë nga qeveria e Netanjahut: duhet t’u thuhet atyre, “ngrirja o aplikohet për të gjithë ose nuk aplikohet fare”.
Ky peticion u dha ka dhënë jetë prodhimit të hartave të tjera. Pronari i ndërtesës dhe Këshilli i fshatit lokal (institucioni që përfaqëson Autoritetin nacional palestinez në atë vrimë të vogël të emmenthal e përcaktuar si zona A) kanë prodhuar pikërisht hartat, duke kërkuar të identifikojë pozicionin e saktë të linjës, në mënyrë oportune të lokalizuar në oborrin e shtëpisë. Fakti se boshti gjeopolitik (rendi i Oslos) është bërë një problem arkitektonik ka sjellë nevojën për të zmadhuar vijën. Me një zmadhim në shkallën 1:100, vija që në Oslo ishte përfaqësuar mbi shkallën 1:20.000 ka zënë një trashësi pak më të vogël se katër metra, duke e ndarë shtëpinë në dysh.
Në fillim të 2001, nën presionin e kolonëve hebrenj për vendbanimet e Bracha e Yitzhar, administrata civile izraliane ka dhënë një urdhër për prishjen e xhamisë në Këshillin lokal të fshatit dhe ka urdhëruar përfaqësuesit palestinez të paraqiten tek Gjykata Supreme e Izraelit. Akuza: e kanë ndërtuar xhaminë në zonën C, pa pasur një autorizim. Nga ajo që përcaktojnë harta dhe vija Arafat-Rabin, duket se pothuajse 80% e xhamive ndodhet në zonën C dhe 20% e tyre ndodhet në zonën B.
Kohët e fundit xhamitë kanë hyrë në shënjestrën e kolonëve të zonës së Nablus. Në fund të 2009, në fazën e parë të ngrirjes të vendbanimeve, kolonët kanë djegur një xhami në fshatin Yasuf, duke djegur edhe tekstet e shenjta dhe mbi mure kanë shkruar kërcënime në gjuhën herreje. Në korrik të 2010, kolonët kanë sulmuar disa shtëpi afër kufirit mes zonës B dhe C të Burin, në përgjigje të një tentative të Tsalah (ushtrisë izraliane) për të zbatuar një urdhër shembjeje kundër një poste hebraike.
Rasti i xhamisë së Burin, për të cilin Gjykata Supreme izraliane akoma nuk ka marrë një vendim, do të shqyrtohet sipas ligjeve të zonës C, duke proceduar ndoshta për shembje? Ose ndërtesa do të vazhdoi të qëndroj në mënyrë të jashtëligjshme? Ose, akoma, kolonët do të kërkojnë të aplikojnë ligjin spray ose të bombave ndezëse?
A mund të përsërisim pyetjen e Meron Venvenisti-t: “Kush posedon trashësinë e vijës?”. Pas ndarjes të Palestinës në 1947 dhe armëpushimit të 1948 mes Izraelit dhe Jordanisë (pastaj formalizuar në Rodos, në 1949, kur u paraqitën plot gjashtë harta të ndryshme) është përcaktuar një ndër vijat më të padepërtueshme të zonës: “Vija jeshile”. Mbi një hartë të shkallës 1:20.000 të vendosur mbi një Jeep, Moshe Dayan dhe Abd Allah a-Tall filluan të shënonin dy vija, duke përdorur dy stilolapsa me ngjyra të ndryshme – Dayan me ngjyrë jeshile, all-Tall me të kuqe- duke shënuar kufirin mes territorit izraliane dhe territorit jordanez dhe duke shënuar no man’s land të përfshirë mes dy vijave.
Një prej tyre, ajo jeshile, ku trashësia e saj mbi hartë ishte rreth 3-4 milimetër, do të materializohej në një hapësirë të dyfishtë legale, ku trashësia e saj në hapësirën reale do të materializohej mes 60-80 metrave. Në zonën shumë të populluar të Jerusalemit, vija shënonte ndërtesa palestineze, rrugë dhe zona ushtarake. Në vitet e mëvonshme me firmën zyrtare të marrëveshjes së Rodos-it, vija dhe pozicioni i saj i saktë bëhen objekt i përplasjeve ushtarake, infiltrimeve, negociatave dhe tentativave për ta ri vijëzuar në një hapësirë më të vogël.
Deri në marrjen e Jerusalemit nga ana e ushtrisë izraliane (1967), Vija jeshile dhe elementët (në veçanti ndërtesat) në të cilat ajo kalon, kanë ndezur beteja ushtarake dhe legale për përcaktimin e statusit të tyre. Është bërë e modës vijëzimi i vijave të reja, në të cilat është spostuar beteja.
Në vitet tetëdhjetë, një palestinez shpija e të cilit ishte vendosur në kufijtë e ri të Jerusalemit e ka çuar pikërisht çështjen në Labour Corts të Izraelit, me qëllim që të mos përjashtohet nga kufijtë komunal.
Pra, harta e Oslos është e përbërë nga katër zona të ndara: A, B, C e... trashësia e vijës. Nëse nga njëra anë marrëveshjet specifikojnë kalimin e ligjeve dhe rregullave që u referohen zonave A, B e C, nga ana tjetër nuk ka asnjë referim në realitetin legal të vetë vijës. Pra, mund të përfundojmë se vija ekziston në një situatë ekstra- territoriale në krahasim me zonat që ajo ndan. Kjo zonë e katërt, kudo që ajo gjendet, nuk është parashikuar nga norma ose rregulla dhe pikërisht për këtë arsye ajo përfaqëson një zonë pa ligje (të jashtëligjshme), dhe aspekti i saj ligjor është akoma më pak i përcaktuar edhe se zona “ no man’s land”. Mund të themi se hapësira politike e Palestinës nuk është e përcaktuar nga ligje që respektojnë marrëveshjet e paqes, por nga boshllëqet e tyre ligjore. Duke arsyetuar mbi këtë sistem politik-legal është i konceptueshëm rënia e gjithë strukturës së ndarjes së territoreve dhe lindja e formave të jetës kolektive që dinë të banojnë regjimin themelor anarkik të këtyre boshllëqeve.
Megjithatë, nga ajo që thamë më sipër, për shkak të situatave të reja që duken në horizont, duket se do të ketë aksione të reja gjeopolitike që lidhen mes Izraelit e Palestinës. Sipas agjencisë së lajmeve “AsianNews”: një dokument ushtarak izralian i bërë publik nga e përditshmja “Haaretz” demonstron faktin se Administrata Civile e Ushtrisë Izraliane po ndërmerr hapa për të rritur sipërfaqen e shtetit në Bregun Perëndimor. Pasojat politike të këtij dokumenti janë shumë të mëdha. Përfshirja e luginës së Bregut Perëndimor, të zonës veriore të Detit të Vdekur dhe të zonave të tjera përreth Ariel do të pengonte lindjen e një shteti Palestinez.
Gjithashtu gjerësia e territorit e përshirë në dokument e bën të pamundur shkëmbimin e zonave mes Izraelit dhe Palestinës në një marrëveshje paqeje sipas formulës të prezantuar nga presidenti Barack Obama me datë 19 maj 2011. Kjo ndodh, sepse në perëndim të “Vijës jeshile”, që ndan Izraelin nga territoret e pushtuara nuk ka shumë hapësirë të “lirë” për të kompensuar palestinezët.
Dokumenti në fjalë është hartuar nga nënkoloneli Zvi Cohen, shef i Departamentit të Infrastrukturës të Administratës Civile. Në të njëjtën ditë Cohen ka nënshkruar një procedurë që parashikon se për ruajtjen e të mirave qeveritare ka të drejtë të shtijë në dorë toka në të cilat pronësia nuk është e qartë. Dokumenti i është referuar Rabinit për të Drejtat e Njeriut sipas ligjit mbi Lirinë e Informimit.
Dokumenti gjithashtu thotë se: duhet të respektohet vendimi i qeverisë të 1979, sipas të cilit zgjerimi i vendbanimeve në Bregun Perëndimor dhe ndërtimi i vendbanimeve të reja mund të bëhet vetëm mbi territoret shtetërore.
Gjithashtu Izraeli në planin politik ka kërcënuar se do të hedh poshtë marrëveshjet e Oslos të vitit 1993 dhe në atë ushtarak po përgatit forcat ushtarake për t’i bërë ballë çdo situate të mundshme. Këto dy aksione Izraeli po i ndërmerr si masa paraprake pas iniciativës që kanë marrë Autoriteti Palestineze për njohjen e një shteti palestinez në kufijtë e 1967 që do të paraqitet në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së gjatë muajit shtator.
Situata mes Izraelit e Palestinës si gjithmonë mbetet në lëvizje dhe zhvillim, por pa arritur asnjëherë në një pikë përfundimtare të pranuar nga të dyja palët. “Linja jeshile”, le të themi se ashtu si Muri i Berlinit është një akt që zyrtarisht ndan dy vende, por që vetvete ajo përfaqëson një boshllëk ligjor. Në shtator, gjithçka mund të ndryshojë, ndoshta “Linja jeshile” nuk do të ekzistoj më, ndoshta do të “lind” Shteti palestinez. Një gjë është e sigurt, se Izraeli akoma ka një peshë të fortë ekonomike dhe ushtarake në Rajon dhe për këtë arsye zor se do të heq dorë nga pretendimet territoriale dhe ndërtimet e banimeve të reja koloniale.
