Dr. Alban Daci
Sipas Teorisë së Shtetit, që ne i referohemi në këtë studim, shteti është « një organizatë që furnizon mbrojtje dhe “mirëqenie» [...] në këmbim të hyrjeve fiskale. Shteti përfaqëson mekanizmin kryesor përmes të cilit shoqëria mund të furnizojë këto të «mira publike» dhe të kaloi problemin e free-rider[1].
Shteti mbron mirëqenien e qytetarëve të tij përballë individëve të tjerë, duke u mbështetur tek baza për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve përmes definicionit dhe vendosjes së të drejtës së pronësisë [2]. Këto detyra janë themelore për shkak edhe të natyrës së kudogjendur të konfliktit në një botë me burime skarse. Shteti dhe shoqëria konceptohen si një kompozim me individë dhe grupe që, edhe të ndarë mes tyre, influencohen njëri nga tjetri. Shteti, ose ato që mbajnë autoritet, kanë pikërisht interesa.
Monarku absolut ose politikani bashkëkohor kanë objektiva personale që kërkojnë t’i arrijnë. Më i rëndësishmi nga ato është të mbajnë vetveten në pushtet. Edhe diktatori më mizor duhet të kënaq interesat e atyre individëve dhe grupeve që mbajnë pushtetin bashkë me të. Grupe të fuqishme mbajnë një pushtet të konsiderueshëm dhe ndonjëherë mund të përcaktojnë edhe aksionet. Ato formojnë shoqërinë që është e mbrojtur nga shteti; është koncepti i tyre i drejtësisë që imponohet.
Përcaktimi dhe funksionimi i të Drejtës së Pronësisë tentojnë të favorizojnë interesat dhe mirëqenien e tyre. Kështu, ndërsa shteti tek ish Unioni Sovjetik, tek Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Afrikën Jugore zhvillon të njëjtat funksione të përgjithshme, janë shumë të ndryshëm individët dhe grupet që përfitojnë të mira nga shtetet. Roli kyç i bërë nga të Drejtat e Pronësisë në funksionimin e shoqërisë është shprehur nga një studiues sipas termave vijues:
Të drejtat e pronësisë përfaqësojnë një instrument të shoqërisë dhe rrjedhin rëndësinë e tyre nga fakti, se shërbejnë për t’iu dhënë formë atyre parashikimeve që i posaçmi mund me arsye të mbështes në raportet e tij me të tjerët. Parashikime të tilla gjejnë shprehje në ligje, dhe në kostumet e një shoqërie. Mbajtësi i të Drejtës së Pronësisë gëzon konsensusin e bashkëqytetarëve të tij për të reaguar në mënyrë të veçantë. Një pronar pret që komuniteti të ndalojë që të tjerët të ndërhyjnë më aksionet e tyre, me një kusht që këto aksione nuk janë të ndaluara në specifikimin e të drejtave të tyre.
Përkufizimi i të Drejtave të Pronësisë është i domosdoshëm në se shoqëria donë të operojë në mënyrë efikase; të Drejtat e Pronësisë shërbejnë për të dhënë « të drejtën e përfitimit të mirave ose të dëmtojë vetveten dhe të tjerët. Të dëmtojë një konkurrent duke prodhuar produkte më të mira mund të jetë e lejueshme, por duke e vrarë atë sigurisht që jo. Lejohet të mbrojë vetveten duk qëlluar, por është e ndaluar të shes poshtë një çmimi minimal[3].
Pra, natyra dhe shpërndarja e të Drejtave të Pronësisë përcaktojnë se cilët individë do të marrin maksimumit e prodhimit dhe cilët do të paguajnë kostot më të larta në respekt me funksionimin e institucioneve të ndryshme sociale. Për këtë motiv funksionimi i Shtetit në politikën e jashtme konsiston mbi të gjitha në përcaktimin dhe mbrojtjen e të Drejtave të Pronësisë të individëve dhe grupeve.
Funksioni kryesor i jashtëm i Shtetit është ai i mbrojtës së të Drejtave të Pronësisë dhe të sigurisë personale e anëtarëve në respekt me qytetarët dhe aksionet e shteteve të tjerë. Për të përdorur fjalët e Ralph Dahrendorf, shteti është një «grup konfliktual». Ndonëse, ekzistojnë natyrisht edhe grupe të tjera (tributë, feud, grupe luftëtarësh, etj.), thelbi i Shtetit qëndron në territorin e tij[4].
Brenda territorit që përfshin, Shteti ushtron monopolin e përdorimit legjitim të forcës dhe mishëron idenë, se çdo kush në atë territor është subjekt i të njëjtit ligj, ose të rregullave të përbashkëta. Në kontrollin e vënë nën kontrollin e tij, autoriteti i Shtetit është i konsideruar më superior se sa ai i grupeve të tjera.
Këto funksione të brendshme dhe të jashtme të Shtetit dhe natyra e fundit e autoritetit të tij, do të thotë se ai është aktori kryesor në sistemin ndërkombëtar. Shteti është sovrani për faktin se nuk duhet t’i përgjigjet asnjë autoriteti tjetër superior në sferën ndërkombëtare. Është ai vetë që përcakton dhe mbron të drejtat e individëve dhe grupeve. Individët nuk posedojnë të drejta të tjera, përveç atyre të garantuara nga Shteti; as gëzojnë një siguri tjetër përveç asaj të garantuar nga Shteti. Në se dëshiron të mbrojë qytetarët e tij dhe të drejtat e tyre, qoftë në mungesë të një autoriteti superior, qoftë në një sistem konkurrues me shtete, shteti duhet «të mendojë për vetveten» dhe t’i shikoj shtetet e tjerë si rrezik potencial [5].
Teza, se Shteti është aktori kryesor në marrëdhëniet ndërkombëtare nuk dëshiron të mohojë ekzistencën e aktorëve të tjerë të posaçëm, ose kolektiv. Siç ka paraqitur në mënyrë bindëse Ernst Hass, aktorët në marrëdhëniet ndërkombëtare janë ato ente që janë në gjendje të avancojnë kërkesat në mënyrë efikase; nuk mund të stabilizohet apriori kush dhe çfarë janë këto ente [6] .
Megjithatë, Shteti është aktori kryesor, përderisa natyra e shtetit dhe struktura e marrëdhënieve ndërkombëtare janë faktorët më të rëndësishëm, që përcaktojnë karakterin e marrëdhënieve ndërkombëtare në një moment të dhënë. Pra, nuk do të thotë se shtetet duhet të jenë gjithmonë aktorë kryesorë, as që natyra e Shtetit duhet të jetë gjithmonë e njëjta dhe që shteti-komb bashkëkohor, që mund të jetë forma më e lartë e organizimit politik.
[1] E mira publike konsiderohet ajo që «të gjithë kënaqen bashkërisht, në kuptimin se konsumimi individual i një të mire të tillë sjell një privim në ngarkim të ndonjë tjetri». Free-rider është individi që konsumon një të mirë pa ose mw pak shpenzime personale.
[2] Përgjithësia e shtetit ka qenë rrotulluar rreth të ashtuquajturit problemi i ekonomisë së jashtme ( ose organizimi i shërbimeve ose i jo shërbimeve tek individi për të cilët nuk ishte parashikuar as ndonjë pagim as ndonjë kompensim). W.J. Baumol, Welfare Economics and the Teory of the State, Cambridge, Mass, Haward University Press, 1965.
[3] H.Demsetz, Toward a Theory of Property Right, in «American Economic Review, Paper and Proceendings», 1967.
[4] R.Dahrendorf, Class Conflict in Industrial Society, Standford, Standford University Press, 1959.
[5] Kenneth Waltz, Theory of International Politics, Mass., Addison Welsey, 1979, fq. 91.
[6] E. Hass, Beyond the Nation-State. Functionalism and International Organisation, Standford, Standford University Press, 1964, fq. 84.
