Alban Daci
William Stead ne librin e tij me titull “The Americanization of the Eorld” e pershkruan keshtu ate qe e quan “homo americanus”: Nese dikush deshiron te di pse amerikanet po mundin ne cdo drejtim anglezet ne permballjen e superfuqise industriale coje ores shtate te mengjesit tek stacioni i Linjes Delaeare-lackaeanna, ne Hoboken, kur ne Nee York arrijne trenat, Treni hyn me shpejtesi ne stacion dhe pse eshte akoma e rrezikshme, njerezit, te rinj e te vjeter, ngjiten siper. Te gjithe njerezit vrapojne dhe asnje nuk ec me hapa te ngadalte. Te gjithe vaprojne, dhe vete puna eshte nje gare vrapi. Amerikanet ja dalin gjithmone ne krahasim me te tjeter, sepse jane gjithmone nen presion, sepse jane te vendosur te shkojne shpejt edhe pse ne rrezik me vete jeten.
Autori William Stead i pershkruante keshtu amerikanet ne fillim te shek. XX, dhe faktet e kesaj periudhe kane deshmuar se ai nuk ka gabuar ne asgje e ka treguar nje realitet, i cili sot e ka bere Ameriken superfine e vetme ekonomike, industriale dhe ushtarake ne bote.
Mora shkas nga ky pershkrim per te asryestuar e analizuar gjendjen psiqike te shoqerise shqiptare dhe premisat qe ka vete Shqiperia ne kete gare te pafundme dhe te eger per zhvillim, progres dhe mbijetese.
Per te analizuar realitetin shqiptar do te marr disa shembuj konkret qe deshmojne nje dembelizem social ne te gjitha drejtimet. Nuk e di nese ndonjeheri prej jush ka hipur ne autubuzin e linjes se Tiranes se re. Shoferet dhe kompania kane dhene direktiva qe autobuzi te ec me 20 km ne ore gjate gjithe trajektores qe i takon te bej. Madje, ka gjasa qe kompania te poris autobuz te rinje qe kane edhe fazen e gjysme marshit te pare e keshtu mund te ec me 10 km ne ore. Keshtu, trajektoria e linjes se Tiranes se re, ne vend qe te behet per 20 minuta, me shpejtesine qe mban dhe me trafikun e ngarkuar mund ta bej edhe per nje nje ore, nje ore e gjysme.
Ajo qe eshte absurde eshte fakti se shpejtesia qesharake e autobuzit duket se eshte ne sintoni te plote me vete ritmet e qytetareve, te cilet nuk shqetesohen aspak, sepse edhe ata jane te bindur se ne jete duhet te ecin ngadale, shume ngadale. Shume qytetare per shkak te faktit se jane pa pune e nuk kane asnjelloj angazhimi jane te lumtur qe autubuzi ec me shpejtesine e breshkes, sepse keshtu kane me shume shanse te vrasin kohen.
Shoqeria shqiptare, pas viteve ’90 eshte kthyer ne kuptimin e plote ne nje shoqeri parazitare, e fjetur dhe qe nuk pranon te rrezikoje asgje e nuk ka qejf te behet pjese e asnje gare per jeten.
Shembulli me i me i mire per te kuptuar kete realitet eshte te shikosh se si e nisin diten shqiptaret. Shume te rinj nuk zgjohen para ores nente te mengjesit. Zgjimi i tyre eshte i qete, i ngadalte. Pasi zgjodhen, shqetesimi i pare per ta eshte nese kane para per te pire kafe. Pasi sigurojne parate, ata qe pine duhan blejne cigarette, hapin facebook ne tel nese kane oferte interneti e fillojne te gjedhin mikun ose shokun qe eshte pa pune si ai, e te pine kafe. Shqetesimi i dyte per ta, eshte te gjejne nje bare te mire, moderne e mundesisht te jete me kolltuqe. I keni pare, te gjithe baret ne Tirane, jane te arreduar sikur te ishin shtepi, ku duhet te rrish rehat gjithe diten dhe jo sikur te ishin vende ku mund te pish nje kafe e te ikesh me vrape ne pune.
Nese do te kuptosh se sa papunesi ka Shqiperia dhe sa dembel jane shqiptaret duhet te shikosh e te analizosh baret shqiptare. Me kolltuqe, me kondicioner e me gjithcka. Le te ritkhehemi tek vazdhimesia e dites te rinjeve. Pasi bien dakord e zgjedhin barin, hyjne brenda dhe porosin dy makiato. Kamerieri bashke me makiaton u sjelle edhe dy gota uji me akull, te cilet te mbysin me eren e klorit. Fillojne e ndezin cigaret dhe me dy kafe rrijne te pa trazuar per te pakten dy ore rrjeshte. Nuk mungojne rastet ku me dy kafe te kalojne edhe gjysme dite.
Ju me te drejte do te thoni, se keshtu bejne vetem ata qe jane pa pune. Po ato qe punojne si sillen? Se pari, duhet te marrim si shembull punonjesit e administrates, drejtuesit e larte nuk behet fjale qe t’i gjesh ne zyre para ores dhjete paradite, por as specialistet e thjeshte nuk ka shanse t’i gjesh ne vendin e punes para ores nente e gjysme. Ne mengjes baret afer universiteteve dhe institucioneve jane te mbushur plote me punonjes dhe ne vendet e punes gjen vetem rojet ose dozhuret, te cilet per cdo kerkese te thone: “Shefja/Shefi nuk eshte ketu, hajdeni me vone”.
Per te kuptuar dallimin e madh mes shoqerise shqiptare e cdo shoqerie tjeter perendimore, le te bejme krahasime me shqiptareve ne Shqiperi dhe shqiptareve ne Itali. Shqiptari ne Itali zgjohet mesatarisht cdo dite ne oren gjashte te mengjesit, pin ne kembe tek banaku nje kafe e cila nuk zgjat me shume se dhjete minuta, pastaj niset drejt vendit te punes e ne oren tete te mengjesit vazhdon orarin e punes. Pushon nje ore ne dreke, mund te pi po prape per pese minuta nje kafe tjeter dhe e mbyll punen pa pushuar rreth ores pese e gjysme ose gjashte pasdite. Vjen ne shpi i lodhur dhe nuk del me nese nuk ka ndonje takim pune. Mora shembullin mes shqiptareve, por qe jetojne ne dy vende te ndryshme, per te zgjidhur nje dileme: Nese shqiptaret jane popull dembel, apo politika me sistemet e saj i ka dembelosur? Pergjigja eshte e thjeshte nga krahasimi qe bera mes shqiptarit ne Itali dhe shqiptarit ne Shqiperi: shqiptaret nuk jane dembel, por ne keto vite jane qeverisur nga njerez dembel, qe nuk e duan punen dhe nuk i njohin vlerat e punes per faktin se shume prej tyre nuk kane punuar asnje dite ne jete.
Shoqeria shqiptare ka nevoje per rivalitizim e qe te ndodh kjo, se pari ne politike duhet te kemi perfaqesues edhe njerez qe vijne nga bota e punes, njerez qe kane arritur suksese ne prodhim, inovacion e te suksesshem ne sipermarrje. Se dyti, kjo kategeri personash mbi bazen e eksperiencave personale duhet te marrin masa konkrete per te rritur dhe bere me efikas tregun e punes.
Punesimi ne Shqiperi duhet te kthehet nje prioritet dhe nuk duhet te perdoret vetem per fushata elektorale. Nese tregu i punes nuk shkundet nga gjumi latergjik qe eshte nuk do te kemi as zhvillim ekonomik e as mireqenie.
