Dr. Alban Daci
Federalizmi modern lind, në epokën e revolucioneve të mëdhenj të shtatëqindtës (amerikan, francez), thelbësisht si kundërshti e doktrinës që rrjedh që nga Bodin dhe Hobbes, të sovranitetit absolut të shtetit. Bobbio ka nënvizuar, se procesi i ndërtimit të shtetit federal është proces i anasjelltë në respekt me atë që ka sjellë formimin e shtetit nacional dhe sovranitetin absolut. Ky, në fakt, është ndërtuar, duke u nisur që nga fillimi i Mesjetës, duke u çliruar si nga limitet e brendshme të përfaqësuara nga pushtetet ndërshtetërore tipike të shoqërisë feudale, si edhe nga limitet e jashtme, të caktuara nga ekzistenca e institucioneve politike universale (papati, perandoria). Shteti federal, në të kundër, lind nga limitimi i sovranitetit shtetëror përbrenda (decentralizim i pushtetit për të realizuar një demokraci më të plotë) dhe nga jashtë (krijimi i një komuniteti politik mbishtetëror për të realizuar paqen). Carlo Cattaneo nënvizon këtë valencë të dyfishtë të federalizmit. Ai, në fakt, nga njëra anë e konsideron federalizmin «teori të lirisë» dhe shikon tek Shtetet e Bashkuara të Italisë, të vetmen zgjidhe të betejës për bashkimin kombëtar të aftë për të garantuar një demokraci efektive; nga ana tjetër afirmon në mënyrë absolute se «do të kemi paqe të vërtetë, kur do të kemi Shtetet e Bashkuara të Evropës».
Mendimi politik federalist është zhvilluar, duke u nisur nga fundi i shekullit të XVIII-të, mbi bazën e këtyre themeleve kryesore. Megjithatë, duhet të theksojmë se, deri në Luftën e Dytë Botërore, federalizmi nuk kishte marrë fizionominë e një ideologjie, pra e një sistemi me besime i aftë për të orientuar në mënyrë globale sjelljet politike. Në fakt, në eksponentët e parë të tij mungonte një vizion autonom i qëllimit federalist, përderisa ky i fundit dukej në mënyrë thelbësore i varur pikërisht nga objektivat e ideologjisë, ku herë pas herë mbështetej nga autor të veçantë, si për shembull liberalizmi dhe socializmi. Federalizmi ishte konsideruar thjeshtë një teknikë e organizmit të pushtetit, i dobishëm për realizimin e objektivave si një shoqëri me demokratike ose një rend socialist, por i paaftë për t’i dhënë jetë një projekti politik autonom. Në këtë fazë nuk ekzistonte një teori organike dhe koherente e federalizmit, pikërisht me një vizion të realitetit dhe të procesit historik: nuk mund të flitet as për një program konkret politik, me indikacionin e fazave të ndryshme të betejës federaliste, identifikimin e forcave politike dhe sociale të afta për të mbështetur dhe përcaktimi i linjave organizative themelore të një lëvizje federaliste.
E gjitha kjo duket evidente në mendimin politik të atij që është konsideruar universalisht themeluesi i teorisë së shtetit federal: Alexander Hamilton. Siç është theksuar, tek The Federalist, autori amerikan mbështet aprovimin e kushtetutës të hartuar tek Konventa e Filadelfias në 1787. Me orientim liberal, ai shikonte tek kushtetuta e parë federale e historisë një instrument të përshtatshëm për të realizuar pikërisht vizionet politike, si në planin politiko-institucional ashtu edhe në planin ekonomik. Mbi planin politik, kushtetuta federale, duke krijuar dy nivele të ndryshme të qeverisë, federale dhe shtetërore, ku secili i pajisur me sferë autonome kompetencash, përforconte garancitë e lirisë për qytetarët. Ajo i bashkëngjiste ndarjes funksionale të pushtetit të shtetit (legjislativ, ekzekutiv, gjygjsor) një ndarje territoriale të pushtetit politik. Gjithashtu, duke bashkuar ish trembëdhjetë kolonitë britanike në një autoritet të vetëm politik me kompetenca ekskluzive mbi mbrojtjen ushtarake, kushtetuta e re e bënte të pamundur përsëritjen në Amerikë të atij konflikti të vazhdueshëm ndërshtetëror, që ekzistonte në Evropë. Përderisa, sipas Hamilton, përqendrimi dhe autoritarizmi i shteteve evropiane varej në pjesën më të madhe pikërisht nga nevoja për të përballuar kërcënimet e vazhdueshme të luftës, bashkimi i gjithë kontinentit Verior-Amerikan nën një autoritet të vetëm shtetëror ndërtonte një garanci jo vetëm për paqen, por edhe për lirinë. Pastaj, mbi planin ekonomik, krijimi i një monedhe të vetme, heqja e doganave dhe vendosja e lirë e qarkullimit të njerëzve, mallrave dhe kapitaleve mes shteteve anëtare, garancia e paqes mes tyre, përfaqësonin instrumente të përshtatshme për të realizuar principet e lirisë së shkëmbimit. Hamilton e konsideronte kushtetutën e vitit 1787-të një instrument të aftë për nevojat institucionale të shtetit të ri amerikan, por nuk mendonte se, principet e tij do të kishin një ndikim universal. Duhet të nënvizojmë, se në epokën e Hamilton-it dhe akoma për gjithë shekullin e XIX-të, kushtet historike nuk lejonin perceptimin e idesë së bashkimit evropian si një projekt politik konkret. Dimensionet e jetës ekonomike, sociale dhe kulturore ishin, në fakt, të limituara vetëm në hapësirën nacionale, sepse niveli i zhvillimit të forcave të prodhimit, mjeteve të transportit dhe të komunikacionit nuk lejonin një integrim mbi baza më të gjera hapësinore. Prandaj, ideja e Bashkimit të Evropës nuk ishte shumë i përhapur dhe popullor. E gjitha kjo shpjegon karakterin utopik të federalizmit evropian në Tetëqindtën. Ideja e bashkimit evropian paraqitej në mënyrë thelbësore si një instancë e arsyes, një ide morale e kultivuar nga pak, intelektual të izoluar, sesa si një program konkret i aftë për të bashkuar forca të gjera në një lëvizje politike. Ato pak autorë që fusnin bashkimin evropian në projektet e tyre politike shumë herë tregonin. se kishin një informacion të pamjaftueshëm mbi nevojat e institucioneve federale. Është rasti i Saint-Simon dhe Thierry, me projektet e tyre për të riorganizuar shoqërinë evropiane, ose Mazzini, me idenë e tij të bashkimit evropian si koronizim i procesit të emancipimit të nacioneve evropiane. Gjithashtu edhe britaniku John Robert Seeley, dimostronte, si kur propozonte të aplikonte federalizmin për të realizuar Evropën e bashkuar, ashtu edhe kur hipotizonte transformimin e Perandorisë Britanike në shtet federal, se i njihte mirë mekanizmat e shtetit federal, por që nuk arriti t’i përkthente idetë e tij në një propozim të mirëfilltë për të realizuar një program me një aksion politik. Në fillim të Tetëqindtës, federalizmi konservonte një instrument në respekt me vizionet e tjera politike. Tek mendimet e austromarksistëve, si ai i Karl Kautsky-it, i Lev Trockij dhe e Barbara Wootton, Federalizmi Evropian paraqitej një kusht i domosdoshëm për realizimin e socializmit. Limitet liberale të federalizmit evropian të Lugi Einaudi-t janë nxjerrë në mënyrë efikase në dritë nga Dino Francesco. Nëse është e vërtetë, në fakt, se mendimtari piemontez, në mënyrë konformë me teorinë federaliste, identifikonte tek sovraniteti absolut i shteteve shkakun e luftërave, nuk mungojnë megjithatë hapat që tentojnë të realizojnë një përhapje të metodave dhe të vlerave liberale tek raportet ndërkombëtare. Për shembull, është rasti, i lidhjes që Enaudi gjente mes interesave tregtare të borgjezisë dhe të idesë së paqes: «Shoqëritë borgjeze, tregtare, industriale, janë paqësore». Por, me të drejtë thekson Confrancesco, në këtë mënyrë instanca federaliste nuk justifikon më nevojën për t’i vënë një pengesë instinktit luftarak të shteteve që, në një situatë të anarkisë ndërkombëtare, manifestohet në mënyrë të paevitueshme, kushdo qoftë regjimi i tyre. Ajo është e lidhur tek nevoja për të mbrojtur shtetet liberale (paqësore), nga agresiviteti i jo liberalëve (jo paqësorë).
Limitet e një pozicioni politik që tenton të shikoj tek federalizmi thjeshtë një teori të shtetit federal, i nevojshëm për të mbështetur objektivat e ideologjive të tjera, por i paaftë për të themeluar një sjellje politike autonome, janë të pranishëm edhe tek hartimet e eksponentëve të Federal Union, lëvizja federaliste angleze e formuar në vitet Tridhjetë. Rasti i Lionel Robbins duket emblematik. Në vitin 1939, tek libri i tij me titull “Shkaqet ekonomike të luftës”, ekonomisti britanik rihedh idenë e Clarence Streit të një bashkimi mbi baza federale të gjithë shteteve demokratike të Botës. Ky projekt dukej jo real, sepse shtetet demokratik ekstra-evropiane, si Shtetet e Bashkuara, nuk kishin një interes konkret të bashkoheshin me popujt e tjerë, qoftë edhe demokratik. Zgjidhja e vetme politikisht e realizueshme ishte, sipas gjykimit të tij, Federata Evropiane. Pas luftës, në klimën e luftës së ftohtë, pozicioni i Robbins, ndryshoj rrënjësisht. Ai tashmë propozonte, në funksionin antikomunist, ndërtimin e një Komuniteti Atlantik. E gjitha kjo, thekson me të drejtë Lucio Levi, se koncepti i Robbins nuk bazohet mbi një interpretim koherent federalist të historisë, në kuadër të cilit bashkimi evropian përfaqëson etapën e parë të një procesi të bashkimit të njerëzimit. Autori anglez duket, se shikon tek historia një betejë të vazhdueshme mes principeve të lirisë, pikërisht të civilizimit perëndimor, e ato autoritar, të përfaqësuar para luftës nga fashizmi dhe pas luftës nga komunizmi. Në një koncept të tillë, Federata Evropiane dhe Komuniteti Atlantik nuk janë gjë tjetër veçse instrumente për të mbrojtur vlerat dhe liberal-demokracisë perëndimore nga sulmi i ideologjive totalitare.
Vetëm me “Manifestin e Ventontene-s”, të hartuar në 1941 nga Altiero Spinelli dhe Ernesto Rossi, dhe në shkrimet e mëvonshme teorike të Spinelli-t, fillojnë të përcaktohen linjat e një ideologjie koherente federaliste. Tek Manifesti, për herë të parë Federata Evropiane konfigurohet si një objektiv politik konkret, ku realizmi mund të bëhet menjëherë më një betejë politike të organizuar. Në bazë të kësaj bindje qëndron një interpretim i ngjarjeve tragjike të Nëntëqindtës, dhe në veçanti të dy luftërave botërore, si shprehje të krizës së pakthyeshme të modelit të shtetit nacional.
Sistemi i vjetër evropian i shteteve, i bazuar mbi ekuilibrin e fuqisë, ka rënë me afirmimin e Gjermanisë si një fuqi agresive dhe absolutisht proponderante, që shtetet e tjera të kontinentit nuk janë më në gjendje ta kundërshtojnë. Rezultati i kësaj rënie kanë qenë dy luftërat botërore, shprehjet e paaftësisë së shteteve evropiane për të vazhduar me bashkekzistuar pa hyrë vazhdimisht në luftë. Kështu, nga njëra anë, ata duhet të bëjnë një organizim politik gjithmonë më të përqendruar dhe autoritar duke cenuar nevojat e lirisë dhe demokracisë; nga ana tjetër janë të detyruar të përfshijnë të gjitha burimet ekonomike dhe njerëzore për forcat ushtarake duke cenuar mirëqenien e qytetarëve të tyre.
Gjithashtu, tashmë duket qartë, se ekzistenca e shteteve nacionale është jo e përshtatshme me progreset e civilizimit. Lufta e Dytë Botërore, ka hapur një krizë revolucionare që do të sjellë, sipas Spinelli-t dhe Rossi-t, në një zgjidhje përfundimtare të problemit. Në fakt, nga kjo krizë mund të dilet vetëm me kalimin e shteteve nacionale. Krijohet kështu një skenar, ku kriza e shtetit-nacion do të bëj politikisht të mundur objektivin e Federatës Evropiane.
Nga ana tjetër, Federata Evropiane nuk është vetëm e mundshme, në këtë fazë historike, por edhe e domosdoshme. Nëse shteti nacional përfaqëson një realitet politik të aftë vetëm për të shkaktuar autoritarizëm, mjerim, luftë, është qartë, se çdo progres i emancipimit njerëzor, në termat e lirisë, demokracisë, paqes, drejtësisë sociale, nuk mund do të mund të gjende zbatim përbrenda tij, por vetëm në hapësirën e Federatës Evropiane. Sipas interpretimit historik të hartuar tek Manifesti, pra, federalizmi përfaqëson një pozicion politik në konformitet me nevojat e fazës aktuale të historisë, të karakterizuar nga kriza e shtetit nacional dhe nga nevoja pasuese për ta kaluar. Për këtë, sipas dy aktorëve, linja e ndarjes mes partive progresiste dhe partive reaksionare nuk është më ajo që ndan demokratët dhe antidemokratët, socialistët dhe antisocialistët, përkundrazi ajo që ndan mbështetësit e Federatës Evropiane dhe mbështetësit e shtetit nacional.
Tek hartimi teorik i Spinelli-t janë të pranishëm të gjithë elementët e një ideologjie federaliste: një finalitet autonom me vlera, paqja; një projekt politik konkret, i artikuluar në një teori aksioni, një program i një beteje dhe një teori e organizimi politik. Megjithatë Spinelli, qoftë për faktin e një pune të pamjaftueshme teorike, si dhe për faktin se ishte më shumë i tërhequr nga aksioni politik sesa nga refleksioni teorik, nuk i zhvilloj në mënyrë të përshtatshme këto elementë. Pastaj, ishte po vetë ai që i mohonte federalizmit karakterin ideologjik, duke nënvizuar se është vetëm një instrument institucional që lejon popullin evropian të ndjek qëllimet e tij. Do t’i takonte më vonë një nxënësi të Spinelli-t, Mario Albertinit ta zhvillonte federalizmin si një ideologji të vërtetë.
Federalizmi modern lind, në epokën e revolucioneve të mëdhenj të shtatëqindtës (amerikan, francez), thelbësisht si kundërshti e doktrinës që rrjedh që nga Bodin dhe Hobbes, të sovranitetit absolut të shtetit. Bobbio ka nënvizuar, se procesi i ndërtimit të shtetit federal është proces i anasjelltë në respekt me atë që ka sjellë formimin e shtetit nacional dhe sovranitetin absolut. Ky, në fakt, është ndërtuar, duke u nisur që nga fillimi i Mesjetës, duke u çliruar si nga limitet e brendshme të përfaqësuara nga pushtetet ndërshtetërore tipike të shoqërisë feudale, si edhe nga limitet e jashtme, të caktuara nga ekzistenca e institucioneve politike universale (papati, perandoria). Shteti federal, në të kundër, lind nga limitimi i sovranitetit shtetëror përbrenda (decentralizim i pushtetit për të realizuar një demokraci më të plotë) dhe nga jashtë (krijimi i një komuniteti politik mbishtetëror për të realizuar paqen). Carlo Cattaneo nënvizon këtë valencë të dyfishtë të federalizmit. Ai, në fakt, nga njëra anë e konsideron federalizmin «teori të lirisë» dhe shikon tek Shtetet e Bashkuara të Italisë, të vetmen zgjidhe të betejës për bashkimin kombëtar të aftë për të garantuar një demokraci efektive; nga ana tjetër afirmon në mënyrë absolute se «do të kemi paqe të vërtetë, kur do të kemi Shtetet e Bashkuara të Evropës».
Mendimi politik federalist është zhvilluar, duke u nisur nga fundi i shekullit të XVIII-të, mbi bazën e këtyre themeleve kryesore. Megjithatë, duhet të theksojmë se, deri në Luftën e Dytë Botërore, federalizmi nuk kishte marrë fizionominë e një ideologjie, pra e një sistemi me besime i aftë për të orientuar në mënyrë globale sjelljet politike. Në fakt, në eksponentët e parë të tij mungonte një vizion autonom i qëllimit federalist, përderisa ky i fundit dukej në mënyrë thelbësore i varur pikërisht nga objektivat e ideologjisë, ku herë pas herë mbështetej nga autor të veçantë, si për shembull liberalizmi dhe socializmi. Federalizmi ishte konsideruar thjeshtë një teknikë e organizmit të pushtetit, i dobishëm për realizimin e objektivave si një shoqëri me demokratike ose një rend socialist, por i paaftë për t’i dhënë jetë një projekti politik autonom. Në këtë fazë nuk ekzistonte një teori organike dhe koherente e federalizmit, pikërisht me një vizion të realitetit dhe të procesit historik: nuk mund të flitet as për një program konkret politik, me indikacionin e fazave të ndryshme të betejës federaliste, identifikimin e forcave politike dhe sociale të afta për të mbështetur dhe përcaktimi i linjave organizative themelore të një lëvizje federaliste.
E gjitha kjo duket evidente në mendimin politik të atij që është konsideruar universalisht themeluesi i teorisë së shtetit federal: Alexander Hamilton. Siç është theksuar, tek The Federalist, autori amerikan mbështet aprovimin e kushtetutës të hartuar tek Konventa e Filadelfias në 1787. Me orientim liberal, ai shikonte tek kushtetuta e parë federale e historisë një instrument të përshtatshëm për të realizuar pikërisht vizionet politike, si në planin politiko-institucional ashtu edhe në planin ekonomik. Mbi planin politik, kushtetuta federale, duke krijuar dy nivele të ndryshme të qeverisë, federale dhe shtetërore, ku secili i pajisur me sferë autonome kompetencash, përforconte garancitë e lirisë për qytetarët. Ajo i bashkëngjiste ndarjes funksionale të pushtetit të shtetit (legjislativ, ekzekutiv, gjygjsor) një ndarje territoriale të pushtetit politik. Gjithashtu, duke bashkuar ish trembëdhjetë kolonitë britanike në një autoritet të vetëm politik me kompetenca ekskluzive mbi mbrojtjen ushtarake, kushtetuta e re e bënte të pamundur përsëritjen në Amerikë të atij konflikti të vazhdueshëm ndërshtetëror, që ekzistonte në Evropë. Përderisa, sipas Hamilton, përqendrimi dhe autoritarizmi i shteteve evropiane varej në pjesën më të madhe pikërisht nga nevoja për të përballuar kërcënimet e vazhdueshme të luftës, bashkimi i gjithë kontinentit Verior-Amerikan nën një autoritet të vetëm shtetëror ndërtonte një garanci jo vetëm për paqen, por edhe për lirinë. Pastaj, mbi planin ekonomik, krijimi i një monedhe të vetme, heqja e doganave dhe vendosja e lirë e qarkullimit të njerëzve, mallrave dhe kapitaleve mes shteteve anëtare, garancia e paqes mes tyre, përfaqësonin instrumente të përshtatshme për të realizuar principet e lirisë së shkëmbimit. Hamilton e konsideronte kushtetutën e vitit 1787-të një instrument të aftë për nevojat institucionale të shtetit të ri amerikan, por nuk mendonte se, principet e tij do të kishin një ndikim universal. Duhet të nënvizojmë, se në epokën e Hamilton-it dhe akoma për gjithë shekullin e XIX-të, kushtet historike nuk lejonin perceptimin e idesë së bashkimit evropian si një projekt politik konkret. Dimensionet e jetës ekonomike, sociale dhe kulturore ishin, në fakt, të limituara vetëm në hapësirën nacionale, sepse niveli i zhvillimit të forcave të prodhimit, mjeteve të transportit dhe të komunikacionit nuk lejonin një integrim mbi baza më të gjera hapësinore. Prandaj, ideja e Bashkimit të Evropës nuk ishte shumë i përhapur dhe popullor. E gjitha kjo shpjegon karakterin utopik të federalizmit evropian në Tetëqindtën. Ideja e bashkimit evropian paraqitej në mënyrë thelbësore si një instancë e arsyes, një ide morale e kultivuar nga pak, intelektual të izoluar, sesa si një program konkret i aftë për të bashkuar forca të gjera në një lëvizje politike. Ato pak autorë që fusnin bashkimin evropian në projektet e tyre politike shumë herë tregonin. se kishin një informacion të pamjaftueshëm mbi nevojat e institucioneve federale. Është rasti i Saint-Simon dhe Thierry, me projektet e tyre për të riorganizuar shoqërinë evropiane, ose Mazzini, me idenë e tij të bashkimit evropian si koronizim i procesit të emancipimit të nacioneve evropiane. Gjithashtu edhe britaniku John Robert Seeley, dimostronte, si kur propozonte të aplikonte federalizmin për të realizuar Evropën e bashkuar, ashtu edhe kur hipotizonte transformimin e Perandorisë Britanike në shtet federal, se i njihte mirë mekanizmat e shtetit federal, por që nuk arriti t’i përkthente idetë e tij në një propozim të mirëfilltë për të realizuar një program me një aksion politik. Në fillim të Tetëqindtës, federalizmi konservonte një instrument në respekt me vizionet e tjera politike. Tek mendimet e austromarksistëve, si ai i Karl Kautsky-it, i Lev Trockij dhe e Barbara Wootton, Federalizmi Evropian paraqitej një kusht i domosdoshëm për realizimin e socializmit. Limitet liberale të federalizmit evropian të Lugi Einaudi-t janë nxjerrë në mënyrë efikase në dritë nga Dino Francesco. Nëse është e vërtetë, në fakt, se mendimtari piemontez, në mënyrë konformë me teorinë federaliste, identifikonte tek sovraniteti absolut i shteteve shkakun e luftërave, nuk mungojnë megjithatë hapat që tentojnë të realizojnë një përhapje të metodave dhe të vlerave liberale tek raportet ndërkombëtare. Për shembull, është rasti, i lidhjes që Enaudi gjente mes interesave tregtare të borgjezisë dhe të idesë së paqes: «Shoqëritë borgjeze, tregtare, industriale, janë paqësore». Por, me të drejtë thekson Confrancesco, në këtë mënyrë instanca federaliste nuk justifikon më nevojën për t’i vënë një pengesë instinktit luftarak të shteteve që, në një situatë të anarkisë ndërkombëtare, manifestohet në mënyrë të paevitueshme, kushdo qoftë regjimi i tyre. Ajo është e lidhur tek nevoja për të mbrojtur shtetet liberale (paqësore), nga agresiviteti i jo liberalëve (jo paqësorë).
Limitet e një pozicioni politik që tenton të shikoj tek federalizmi thjeshtë një teori të shtetit federal, i nevojshëm për të mbështetur objektivat e ideologjive të tjera, por i paaftë për të themeluar një sjellje politike autonome, janë të pranishëm edhe tek hartimet e eksponentëve të Federal Union, lëvizja federaliste angleze e formuar në vitet Tridhjetë. Rasti i Lionel Robbins duket emblematik. Në vitin 1939, tek libri i tij me titull “Shkaqet ekonomike të luftës”, ekonomisti britanik rihedh idenë e Clarence Streit të një bashkimi mbi baza federale të gjithë shteteve demokratike të Botës. Ky projekt dukej jo real, sepse shtetet demokratik ekstra-evropiane, si Shtetet e Bashkuara, nuk kishin një interes konkret të bashkoheshin me popujt e tjerë, qoftë edhe demokratik. Zgjidhja e vetme politikisht e realizueshme ishte, sipas gjykimit të tij, Federata Evropiane. Pas luftës, në klimën e luftës së ftohtë, pozicioni i Robbins, ndryshoj rrënjësisht. Ai tashmë propozonte, në funksionin antikomunist, ndërtimin e një Komuniteti Atlantik. E gjitha kjo, thekson me të drejtë Lucio Levi, se koncepti i Robbins nuk bazohet mbi një interpretim koherent federalist të historisë, në kuadër të cilit bashkimi evropian përfaqëson etapën e parë të një procesi të bashkimit të njerëzimit. Autori anglez duket, se shikon tek historia një betejë të vazhdueshme mes principeve të lirisë, pikërisht të civilizimit perëndimor, e ato autoritar, të përfaqësuar para luftës nga fashizmi dhe pas luftës nga komunizmi. Në një koncept të tillë, Federata Evropiane dhe Komuniteti Atlantik nuk janë gjë tjetër veçse instrumente për të mbrojtur vlerat dhe liberal-demokracisë perëndimore nga sulmi i ideologjive totalitare.
Vetëm me “Manifestin e Ventontene-s”, të hartuar në 1941 nga Altiero Spinelli dhe Ernesto Rossi, dhe në shkrimet e mëvonshme teorike të Spinelli-t, fillojnë të përcaktohen linjat e një ideologjie koherente federaliste. Tek Manifesti, për herë të parë Federata Evropiane konfigurohet si një objektiv politik konkret, ku realizmi mund të bëhet menjëherë më një betejë politike të organizuar. Në bazë të kësaj bindje qëndron një interpretim i ngjarjeve tragjike të Nëntëqindtës, dhe në veçanti të dy luftërave botërore, si shprehje të krizës së pakthyeshme të modelit të shtetit nacional.
Sistemi i vjetër evropian i shteteve, i bazuar mbi ekuilibrin e fuqisë, ka rënë me afirmimin e Gjermanisë si një fuqi agresive dhe absolutisht proponderante, që shtetet e tjera të kontinentit nuk janë më në gjendje ta kundërshtojnë. Rezultati i kësaj rënie kanë qenë dy luftërat botërore, shprehjet e paaftësisë së shteteve evropiane për të vazhduar me bashkekzistuar pa hyrë vazhdimisht në luftë. Kështu, nga njëra anë, ata duhet të bëjnë një organizim politik gjithmonë më të përqendruar dhe autoritar duke cenuar nevojat e lirisë dhe demokracisë; nga ana tjetër janë të detyruar të përfshijnë të gjitha burimet ekonomike dhe njerëzore për forcat ushtarake duke cenuar mirëqenien e qytetarëve të tyre.
Gjithashtu, tashmë duket qartë, se ekzistenca e shteteve nacionale është jo e përshtatshme me progreset e civilizimit. Lufta e Dytë Botërore, ka hapur një krizë revolucionare që do të sjellë, sipas Spinelli-t dhe Rossi-t, në një zgjidhje përfundimtare të problemit. Në fakt, nga kjo krizë mund të dilet vetëm me kalimin e shteteve nacionale. Krijohet kështu një skenar, ku kriza e shtetit-nacion do të bëj politikisht të mundur objektivin e Federatës Evropiane.
Nga ana tjetër, Federata Evropiane nuk është vetëm e mundshme, në këtë fazë historike, por edhe e domosdoshme. Nëse shteti nacional përfaqëson një realitet politik të aftë vetëm për të shkaktuar autoritarizëm, mjerim, luftë, është qartë, se çdo progres i emancipimit njerëzor, në termat e lirisë, demokracisë, paqes, drejtësisë sociale, nuk mund do të mund të gjende zbatim përbrenda tij, por vetëm në hapësirën e Federatës Evropiane. Sipas interpretimit historik të hartuar tek Manifesti, pra, federalizmi përfaqëson një pozicion politik në konformitet me nevojat e fazës aktuale të historisë, të karakterizuar nga kriza e shtetit nacional dhe nga nevoja pasuese për ta kaluar. Për këtë, sipas dy aktorëve, linja e ndarjes mes partive progresiste dhe partive reaksionare nuk është më ajo që ndan demokratët dhe antidemokratët, socialistët dhe antisocialistët, përkundrazi ajo që ndan mbështetësit e Federatës Evropiane dhe mbështetësit e shtetit nacional.
Tek hartimi teorik i Spinelli-t janë të pranishëm të gjithë elementët e një ideologjie federaliste: një finalitet autonom me vlera, paqja; një projekt politik konkret, i artikuluar në një teori aksioni, një program i një beteje dhe një teori e organizimi politik. Megjithatë Spinelli, qoftë për faktin e një pune të pamjaftueshme teorike, si dhe për faktin se ishte më shumë i tërhequr nga aksioni politik sesa nga refleksioni teorik, nuk i zhvilloj në mënyrë të përshtatshme këto elementë. Pastaj, ishte po vetë ai që i mohonte federalizmit karakterin ideologjik, duke nënvizuar se është vetëm një instrument institucional që lejon popullin evropian të ndjek qëllimet e tij. Do t’i takonte më vonë një nxënësi të Spinelli-t, Mario Albertinit ta zhvillonte federalizmin si një ideologji të vërtetë.
