Dr. Alban Daci
Albertini, me librin e tij të titulluar “Shteti nacional” botuar në vitin 1958-të, analizon bazat e idesë së nacionit duke hedhur poshtë si konceptin natyralist të bazuar mbi identifikimin e lidhjeve biologjike ose kulturore mes individëve, ashtu edhe konceptin vullnetar të Renanit. Përsa i përket konceptit të parë, autori pavez, merr para së gjithash në konsideratë ato teori që e përforcojnë nacionin tek koncepti i racës. Siç është theksuar, këto teori «pseudoshkencore» ishin tashmë të përhapura dhe popullore para se nazizmi t’i vendoste në praktikë me një koherencë të jashtëzakonshme. Në shekullin e XX-të, antropologët i ndanin qeniet njerëzore në tre raca kryesore (mongolit, negrit dhe kaukaziane), të cilëve ju vishnin jo vetëm karakteristika të veçanta fizike, por edhe karaktere të caktuara morale dhe intelektuale. Natyrisht, kjo teori, që mbështeste superioritetin moral dhe intelektual të racës së bardhë (kaukaziane) mbi dy të tjerat, ndërtonte një legjitimitet ideologjik efikas të kolonializmit dhe imperializmi, dhe kjo shpjegon suksesin e tyre të madh. Edhe në Nëntëqindtën, pjesa më e madhe e koncepteve të nacionit bazoheshin në një far mase, tek ideja e racës. Për shembull Meinecke për të përcaktuar fenomenin nacional, privilegjonte në mënyrë të qartë elementin kulturor në respekt me atë biologjik. Ai nuk heq dorë nga ideja, se nacioni për të qenë me të vërtetë i tillë, duhet të posedojë një nyje intime natyrale, të ndërtuar nga lidhja e gjakut.
Studimet e antropologjike fizike në vitet e fundit kanë hedhur poshtë gjerësisht teoritë raciste, duke treguar sesi grupet racore përbëjnë më shumë një çështje të perceptimit social sesa një realitet biologjik. Në fakt, ndarja tradicionale e njerëzve në tre raca, bazohet mbi kritere morfologjike (ngjyra e lëkurës, forma e kokës, gjatësia, karakteristikat e flokëve, etj.) që, me një hetim të thellë, nuk duken në gjendje të përforcojnë asnjë konkluzion të njëkuptimshëm. Para së gjithash, zgjedhja për tu veshur disa elementëve morfologjik një peshë të spikatur, në respekt me të tjerët, në klasifikimin e racave, rezulton arbitrar: sepse, për shembull, të privilegjosh ngjyrën e lëkurës në kurriz të gjatësisë trupore?
Gjithashtu, karakteristikat fizike janë shumë të varijueshme për të mundësuar dhe për t’u siguruar cilësi individëve, në grupime të ndryshme raciale. Raca «kaukaziane» për shembull, përfshinë skandinavët që e kanë ngjyrën e lëkurës mjaft të qartë (të bardhë), italianët që e kanë fytyrën ngjyrë ulliri (zeshkane) dhe indianët e Jugut që e kanë ngjyrën e lëkurës shumë të errët (që është shumë e ngjashme, në çdo lloj aspekti me afrikanët, të cilët rigrupohen tek raca ngroide). Në çdo rast, asnjë kërkim serioz shkencorë nuk ka arritur kurrë të dimostroj hipotezën e lidhjes mes përkatësisë raciale dhe karakteristikave intelektuale dhe morale.
Mario Albertini në vlerësimin e tij të koncepteve të nacionit të bazuar mbi racën, ka pasur parasysh kërkimet që ka bërë shkenca antropologjike. Ai e ka kritikuar faktin, se konceptet e nacionit duhet të bazohen mbi racën. Ai e hedh poshtë teorinë raciale përmes tre argumenteve:
1. mbi bazën e studimeve shkencore ekzistuese, duket tashmë e dyshimtë që mund të identifikohen grupe racore që kanë kufij të mirëpërcaktuar;
2. gjithashtu shkencërisht është dimostruar që nuk ekzistojnë lidhje mes karaktereve fizike të qenieve njerëzore dhe karakteristikave të tyre psikologjike;
3. në fund në masën, ku është arritur të izolohen në linja të mëdha, grupet njerëzore me karakteristika të jashtme fizike të përbashkëta, është parë se këto grupe nuk koencidojnë në asnjë mënyrë me kombet moderne.
Albertini, nuk është më pak kritikë edhe përballë doktrinave që shikojnë tek nacioni një «organizëm të gjallë», pra një organizëm të vetëm, me pikërisht jetën e tij, të ndryshme nga ajo e individëve që e përbën atë. Sipas kësaj teorie, nacioni ndërton një lloj «personi kolektiv», të karakterizuar nga disa elementë specifik, si gjuha, feja, territori, kostumet, traditat, historia, që e dallon atë nga të gjitha nacionet e tjera. Kritikat e bëra nga Albertini mbi një koncept të tillë janë dy: kriteret e dallimit të propozuara për të identifikuar nacionet e veçanta, nuk përcaktojnë grupe njerëzore që koencidojnë me komunitetet e sotme nacionale; preteksti për t’i veshur sjellje një entiteti kolektiv si «organizëm i gjallë», sesa individëve të veçantë që e përbëjnë, nuk duket i mbështetshëm.
Përsa i përket kritikës së parë, Albertini vlerëson sesi nuk ekziston, në realitetin aktual, asnjë shtet nacional, ku zgjerimi mund të koençidoj në mënyrë perfekte me atë të grupeve njerëzore të përcaktuar nga posedimi i përbashkët i një gjuhe, i një feje, i një territori, të kostumeve të caktuara, të traditave dhe të një historie. Ai nënvizon, se gjuha nuk është një kriter i vlefshëm për të identifikuar grupet nacionale, nga momenti që ekzistojnë nacione që flasin shumë gjuhë (për shembull Zvicra, Kanadaja, Belgjika) dhe gjuhët e folura në shumë nacione (si spanjishtja dhe anglishtja). Gjithashtu, të njëjtat nacione që aktualisht janë monolinguistik (që kanë vetëm një gjuhë zyrtare) nuk kanë qenë të tillë në origjinë. Gjuha «nacionale» është përhapur ose më mirë është vendosur nga aksionet e pushtetit politik qendror përmes shkollave shtetërore, burokracisë dhe ushtrimit të dhunës. Në Francë, para revolucionit, fliteshin, me përjashtim të frëngjishtes, të paktën tre gjuhë të tjera si: oçitanja, baskja dhe bretonja. Në Itali, në momentin e bashkimit nacional, italishtja ishte vetëm gjuhë e literaturës (kryesisht e letërsisë së shkruar), ndërsa njerëzit e zakonshëm flisnin dialekte shumë të ndryshme lokale.
Përsa i përket besimi fetarë, autori nënvizon se në Gjermani praktikohen shumë besime fetare. Gjithashtu, ai thekson se katolicizmi është i praktikuar në shumë nacione që janë krejtësisht të ndryshëm. Megjithatë, nuk duhet harruar, se edhe brenda një nacioni, jo të gjithë individët praktikojnë të njëjtin besim fetar. Bashkimi fetar shpesh është realizuar përmes frikës dhe masakrave të minoriteteve fetare (mjafton të kemi parasysh rastin e Francës).
Albertini, nga ana tjetër thekson se: territoret e shteteve që kanë arritur një lidhje nacionale nuk kanë konservuar asnjëherë të njëjtat dimensione gjatë kursit të historisë. Jo vetëm kaq, por variacionet e ndryshme që ato kanë pësuar në kohë, nuk kanë qenë të përcaktuara nga nevojat nacionale, por nga interesat dinastike të sovranëve dhe më në përgjithësi, nga ngjarjet politike dhe ushtarake të kohës. Për këtë arsye, as historia nuk ndërton një kriter të vlefshëm për identifikimin e nacionit dhe kjo vlen jo vetëm nëse i referohemi historisë së shteteve, por edhe nëse i referohemi historisë së kostumeve dhe traditave. Përbrenda nacioneve, kostumet dhe traditat nuk janë uniformë, sepse mund të verifikohen fare lehtë diferenca që i kundërvihen njëra-tjetrës.
Albertini, kritikon edhe një aspekt tjetër të teorisë së «organizmit të gjallë»: ideja se nacioni mund të jetë i konsideruar si një lloj «personi kolektiv», me karakteristika dhe sjellje të veçanta që dallohet me ato të individëve që e përbëjnë. Në realitet, nënvizon autori pavez, përdorimi i koncepteve që shpjegon subjektet kolektive janë shumë të përhapur, por korrespondon tek nevoja për të përdorur mjetet joperfekte për të shprehur njohuritë joperfekte. Në fakt:
Nga një këndvështrim empirik, aksioni është gjithmonë individual, sepse ku ka një aksion është gjithmonë një individ që e kryen, kurrë një shumë me individ që reagon si i tillë në vend të çdo individi të veçantë. Megjithatë aksionet e çdo individi kryqëzohen në shumë mënyra (të rregulla ose jo) me aksionet e individëve të tjerë, dhe për pasojë shpesh gjendet përballë fakteve të ndërtuara nga raporte të tilla, fakte që mund të jenë të vështira për t’u njohur me precizon ose pothuajse të pamundur për t’u njohur pa posedimin e nocioneve të specializuara. Në këto raste nuk është e thjeshtë (ose nuk është e mundur) të zgjidhet «subjekti kolektiv», që qëndron për shumë individë të implikuar, tek këta individë: nuk është e thjeshtë (ose nuk është e mundur) të zgjidhet «aksioni kolektiv» me subjekte të tilla në aksionet e veçanta të individëve të veçantë.
Ta konsiderosh nacionin si subjekt, na shpie tek ideja e racës, e cila na jep një shembull shumë të thjeshtë të një grupi të ndërtuar me individë që kanë karaktere të përbashkëta. Natyrisht, thekson Albertini, se shpjegimi i nacionit përmes teorisë së racës është shumë i përhapur, sepse korrespondon tek zakoni njerëzor i konsoliduar për ta shpjeguar realitetin përmes përdorimit të formulave pseudoracionale.
Duke marrë në konsideratë nacionin nga këndvështrimi i aksionit që ai kryen, përderisa subjekt kolektiv, arrihet tek ideja e «organizimit të gjallë». Kjo ide nuk ka asnjë kuptim dhe na sjell të njëjtin rezultat, atë për t’i veshur disa fakte njerëzore me subjekte inekzistuese, përreth të cilëve zhvillohen konsideratat fantastike. Megjithatë, është e kuptueshme që njerëzit ndonjëherë, përdorin ide të tilla. Ata dinë, për shembull, se «nacioni gjerman» përfitoj koshencën e tij gjatë periudhës së napolonit por, duke mos qenë në gjendje të ndërtonte lëvizjet dhe karakteristikat e aksioneve individuale të implikuara në këtë ngjarje historike, ishte i detyruar të përdorte idenë e «organizimit të gjallë».
Të lidhur në mënyrë të ngushtë me doktrinën e «organizmit të gjallë» janë dy koncepte, që Albertini kritikon në mënyrë të ashpër: teoria e «karakterit nacional» dhe «histografia nacionale». Sipas mbështetësve të teorisë së «karakterit nacional», ekzistojnë karakteristika psikologjike që ju referohen jo individëve si të tillë, por përderisa ata janë anëtarë të një nacioni. Kështu, për shembull, mbështesin faktin se Gjermanët janë autoritar, Francezët mendjelehtë e kështu me radhë. Kjo teori është absolutisht pa baza shkencore dhe mbi të gjitha raciste dhe është kritikuar nga Kohn.
Edhe Shafer rihedh në mënyrë të vendosur idenë, se ekzistojnë karaktere nacionale, edhe pse, vëzhgon se të gjitha tentativat e bëra nga kërkimi historik për të gjetur karaktere të tilla kanë falimentuar. Në realitet, karakteret e shpirtit dhe të koshencën janë pjesë e individëve dhe kurrë të një entiteti kolektiv.
Duke studiuar kritikat e Kohn-it dhe Shafer-it, Albertini hedh poshtë teorinë e «karakterit nacional». Ai vëzhgon, se nuk është e mundur në asnjë lloj mënyre të gjendet një kompleks me karakteristika psikologjike që i përkasin një nacioni. Albertini pranon: është e mundur në një nacion se gjatë një moment të caktuar historik, të mbizotëroj një far qëndrimi, por ai shkon më tej duke thënë se ne nuk mund ta shpjegojmë një përshtypje të tillë, thjeshtë duke përdorur «karakterin nacional», sepse jemi përballë një problemi historik më kompleks dhe duhet të kërkojmë të gjithë faktorët, të cilët në atë situatë specifike, e kanë bërë të mbizotërojnë sjellje të caktuara përbrenda një grupi nacional. Për shembull, është padyshim e vërtetë se në Gjermani, në vitet Tridhjetë, ka mbizotëruar qëndrimi autoritar. Por, për ta shpjeguar sesi ka ndodhur nuk është e mjaftueshme të themi, se kjo bën pjese tek karakteri i përgjithshëm autoritar i gjermanëve. Albertini konkludon, se për të shpjeguar ngjarjet e Gjermanisë naziste, duhet të kemi parasysh kryqëzimin e faktorëve politik (të brendshëm dhe të jashtëm), ekonomik dhe social që kanë favorizuar në atë moment historik marrjen e pushtetit nga individ më karakteristika autoritare (Autoritarë, sepse ashtu ishte formimi i ideve dhe bindjeve të tyre, por jo pse ishin gjerman).
Një koncept tjetër i kritikuar nga Albertini është i ashtuquajturi «histografia nacionale», pra tendenca e përbashkët e shumë historianëve, për t’i konsideruar ngjarjet e të kaluarës, të zhvilluara në territorin e brendshëm të një nacioni, si të referueshëm tek nacioni. Sipas këtyre historianëve, fakti se në ngjarjet e të së kaluarës është e pamundur të krahasohet ekzistenca e një sentimenti nacional, kështu si të atyre lidhjeve dhe atyre qëndrimeve që janë tipike të nacioneve moderne. Megjithatë, nuk duhet të kemi parasysh se në shekujt e kaluar nacionet nuk ekzistonin. Në realitet, nacionet gjithmonë kanë ekzistuar edhe pse shpesh vetëm në formë të pavetëdijshme. Pra, me lidhje natyrore që nuk janë të përvetësuara nga koshenca e individëve (Kjo është teza e mbështetur edhe nga Meinecke, përsa i përket nacionit kulturor tek shteti «vegjetativ»).
Historiani zviceran, Werner Kaegi, ka vënë në dukje sesi nacionet nuk përbën një të dhënë të jashtme të historisë njerëzore, por janë rezultat i një procesi të gjatë historik, gjatë të cilit ka luajtur një rol të rëndësishëm, vullneti ekspansionues i sovranit në periudhën moderne. Sovranët kanë bashkuar me forcën e armëve, popuj dhe territore të karakterizuar në të kaluarën nga ligje, tradita, kostume, gjuhë të ndryshme, duke ju imponuar atyre gradualisht një unitet të rremë politik, gjuhësor dhe kulturor. Prandaj, nacionet e sotme nuk mund të mbështesin asnjë pretekst të ekzistencës natyrale dhe pluri-shekullore. Për Kaegi, tentativa për të projektuar ekzistencën e nacioneve mbi historinë e kaluar, duke interpretuar të gjithë ngjarjet në dritën e këtij elementi, është një zgjedhje e spiruar nga ngulmimi ideologjik.
Albertini që ndanë plotësisht tezat e Kaegit, ndalohet në mënyrë të veçantë mbi karakterin ideologjik, funksional, tek interesat politike të shteteve të ndryshme nacional, tek «histografia nacionale». Me këtë qëllim, ai citon si shembull ankimimin e mirënjohur mes historianëve francez dhe gjerman, i shpërthyer pas aneksionit të Gjermanisë, pas luftës të 1870/71, të Aslancës dhe Lorenës, që në të kaluarën i përkisnin Francës. Gjatë diskutimit, ku marrin pjesë historian si: Fustel de Coulanges, Mommsen, Renan e Treitschke, Francezët mbështesin teorinë «zgjedhëse» ose «vullnetare», sipas së cilës nacioni është i ndërtuar nga ata që zgjedhin të bëjnë pjesë (Renan dhe autorë të tjerë Francez e dinin, se me plebishit, pjesa më e madhe e banuesve të dy rajoneve do të votonin për t’u rikthyer tek Franca). Ndërsa, gjermanët mbështesnin teorinë «natyrale», pra të drejtën e një nacioni për të shtrirë pikërisht autoritetin politik mbi të ata që për arsye etnike e kulturore, bëjnë pjesë tek ajo (banorët e dy rajoneve ishin me gjuhë dhe me etni gjermane).
Natyrisht komenton Albertini, të dyja palët propozojnë në mënyrë koshente ose jo, të legjitimojnë pikërisht pretekstet e shtetit dhe, për të arritur këtë qëllim, bëjnë ndonjë aspekt ideal të historisë së tyre akoma të pranishme në shpirtin e popullatave të territoreve të përbashkëta: ndjenjën e përkatësisë tek nacioni francez ose pranimin e kostumeve dhe traditave tipike të nacionit gjerman. Në mënyrë të tillë afirmohen dy teori të ndryshme të nacionalitetit: ajo gjermane, «natyrale», që përfundon për të përfunduar tek «organizmi i gjallë»; ajo francez, «zgjedhëse», e bazuar mbi formulën jo më pak fantastike të «plebishitit të përditshëm».
Tek sytë e Albertinit, teoria vullnetare e Renanit, bazuar pikërisht mbi idenë e «plebishitit të përditshëm», nuk duket më pak e rreme sesa koncepti natyralist. Para së gjithash, të mbështesësh faktin se baza e nacionit ndërtohet nga vullneti i individëve për jetuar së bashku, mund të duket një formulë brilante, por nuk zgjidh problemin se çfarë është, efektivisht, një nacion. Në fakt, për të dalluar nacionin nga të gjithë grupet e tjera njerëzore që bazohen mbi vullnetin e lirë të bashkuesve, do të duhej të specifikohej në ç’mënyrë duhet të jetohet bashkërisht dhe si kjo mënyrë e të jetuarit së bashku diferencohet nga llojet e tjera të asociacioneve mes individëve? Për një pyetje të ngjashme, thekson Albertini, teoria e Renanit nuk është në gjendje të na jap asnjë përgjigje. Vullneti, në kuptimin më të thellë të terminit, implikon mundësinë për të zgjedhur lirisht, në bazë të një vlerësimi të plotë autonom të alternative ekzistuese. Teoria vullnetare e Renanit, duke e bërë nacionin shprehje të vullnetit të anëtarëve të grupit nacional, përfundon për të konfiguruar fushën e eksperiencave nacionale si fushë të zgjedhjeve të lira të individëve. Në këtë mënyrë, ajo përjashton mundësinë për të sjellë rreth fakteve të nacionit, të gjithë ato aksione që individët bëjnë, përderisa janë anëtarë të nacionit, por që përfaqësojnë gjithçka tjetër sesa frytin e zgjedhjeve të tyre të lira. Në të kundërt, koncepti i besnikërisë konsiston për të vlerësuar fenomenin nacional në të gjithë aspektet e tij, përfshirë ato që nuk janë kryer nga vullneti i të posaçmit.
Në bazë të këtij vlerësimi, Albertini arrin ta përcaktoj nacionin si një grup të ndërtuar nga individë, ku sjellja është nacionale dhe gjen tek «besnikëria» e nacionit, karakterin specifik që lidh një sjellje të tillë. Megjithatë, mbetet për të sqaruar mekanizmin që ka përcaktuar lindjen e kësaj përshtypje të besnikërisë që lejon riprodhim konstant në koshencën e njerëzve. Me qëllimin për të arritur një sqarim të tillë, studiuesi pavez ndalet pak, mbi epokën në të cilën, sipas gjykimit të tij, ideja e nacionit ka filluar të konfirmohet. Duke konsistuar me Kohn dhe me orientimet sunduese në histografinë mbi nacionin, ai mendon se lindja e ideologjisë nacionale mund të jetë e lidhur më ngjarjet e fundit të Shtatëqindtës, në veçanti tek revolucioni i dyfishtë, industrial dhe politik, që karakterizoj atë periudhë historike.
Në fakt, para një periudhe të tillë historike nuk është e mundur të krahasohet përhapja e sjelljeve nacionale. Në Mesjetë lidhjet e tipit nacional janë të papërfytyrueshëm, meqë caqet konkrete të jetës së individëve ishin shumë më të limituara sesa të atyre që karakterizojnë nacionet e sotme. Njeriu i thjeshtë mesjetar e kalonte pikërisht ekzistencën tij në komunitete shumë të vogla, brenda të cilëve zhvilloheshin të gjitha aktivitetet ekonomike dhe politike që e përfshijnë edhe atë. Këto mikrokozma nuk komunikonin mes tyre dhe, për pasojë, çdo komunitet lokal kishte kostume, gjuhë dhe tradita kulturore të ndryshme nga të tjerët. Nga ana tjetër, i vetmi dimension i jetës që krijon lidhje më të gjera sesa ato lokale, rajoni, identifikon një komunitet më të gjerë sesa ai i nacioneve, «res republica christiana». Me fjalë të tjera, sipas gjykimit të Albertinit, në Mesjetë mungonte akoma, ajo ndërvarësia socio-ekonomike, kulturore dhe politike që, duke lidhur mes tyre komunitete të ndryshme lokale, përcaktonte formimin e identitetit kolektiv mbi shkallën nacionale.
Megjithatë, duke u nisur pikërisht nga «Mesjeta e vonshme», fillojnë të krijohen kushtet ekonomike dhe politike të bashkimit nacional. Mbi planin ekonomik, lindja dhe përhapja e ekonomisë së tregut caktoi formimin e një klase të re borgjeze, sepse kultura dhe interesat e saja kaluan caqet e jetës lokale. Tregjet e reja filluan të merrnin formë dhe të funksiononin mbi bazën e ligjeve ekonomike dhe të operonin mbi hapësira shumë më të gjëra sesa ato tipike të jetës ekonomike që kishin karakterizuar fillimin dhe pjesën më të madhe të periudhës Mesjetare. Ato, arritën të vendosnin në kontakt popullata që më parë kishin qenë të izoluara, duke promovuar kështu një proces të homogjenizimit kulturor dhe të bashkimit të kostumeve. Nga ana tjetër, këto tregje, që shpesh herë operonin në territore që ishin subjekt i autoriteteve të ndryshme politike, filluan të kuptonin se për të realizuar aktivitetin e tyre ekonomike me efikasitet, duhet të realizonin edhe një bashkimit politik të këtyre territoreve. Mbi baza të ngjashme, në këto shtresa shoqërore të sapo krijuara, formohet një embrion i ndjenjës nacionale. Në disa vende, si Italia, kërkesat e klasës tregtare kishin dështuar nga këmbëngulja e veçantë shtetërore, ndërsa tek të tjerët, si Anglia dhe Franca, ato takoheshin me interesat ekspansioniste të monarkive. Është ky, mbështet Albertini, faktori më i rëndësishëm i bashkimit nacional: vullneti politik i qeveritarëve. Në realitet, thekson autori, shtetet nacionale evropiane nuk kanë pasur gjithmonë dimensionet aktuale. Ato janë rezultat i një vepre ekspansioni që nis nga një bërthamë origjinale shumë më e limituar, i realizuar me ndihmën e forcës ushtarake. Ky proces ekspansioni ka ndodhur në periudhën që përfshin «Mesjetën e vonshme» deri në ditët e sotme. Ngjarjet e formimit të shteteve nacionale nuk kanë qenë caktuar, siç pretendon histografia, nga lindja e koshencës nacionale tek popullatat, por nga faktorët politik, diplomatik dhe ushtarak.
Procesi i bashkimit politik të territoreve të ndara më parë ka sjellë - shpjegon Albertini- edhe bashkimin në planin kulturor. Nja rast tipik, është ai i gjuhës. Sot, ne jemi mësuar të konsiderojmë natyral karakterin monolinguistik të shteteve tona nacionale, pra faktin, se në një nacion të gjithë flasin të njëjtën gjuhë. Në origjinë, të territoreve aktuale të shteteve tona nacionale fliteshin gjuhë të ndryshme. Me kalimin e kohës, pak e nga pak mbivendoset gjuha nacionale mbi gjuhët lokale të komuniteteve, derisa ajo më vonë i zëvendëson plotësisht. Në fillim, ky proces ndodh në mënyrë spontane, pa pasur një projekt apo një qëllim të mirëfilltë politik për ta realizuar. Sovranët më kalimin e kohës fillojnë të formulojnë komandat e tyre në një gjuhë të vetme, dhe për këtë arsye nënshtetasit fillojnë ta mësojnë për ta përdorur. Në vazhdim, qeveritarët bëjnë sforcime edukuese për të realizuar bashkimin gjuhësor të territoreve. Një bashkim i tillë përfaqëson një nevojë jo vetëm politike, por edhe sociale, gjithmonë i paralajmëruar, nga momenti që rritja e ndërvarësisë ekonomike e lidhur edhe me zhvillimin e tregtisë vënë në kontakte popullsitë që më parë ndodheshin në distanca të mëdha, nxiste adoptimin e instrumenteve të komunikimit të përbashkët.
Procesi i formimit të nacionit, në aspektet e tija politike si dhe në ato ekonomike, arrin tek një kthesë përcaktuese, në gjykimin e Albertinit, në fund të Shtatëqindtës. Duke u nisur nga kjo periudhë, në fakt, me revolucionin industrial, sjelljet ekonomike marrin me shpejtësi një dimension korrispondues me atë të nacioneve aktual. Nevoja për të rregulluar jetën ekonomike shpejton formimin e një autoriteti politik, i cili është mbi hapësirat e dimensionit të shtetit «nacional». Mbi planin politik, merr një rëndësi parësore, kalimi epokal i ndërtuar nga Revolucioni Francez. Në Francën e Shtatëqindtës ishte në akt evolucioni nga monarkia me të drejtën hyjnore tek shteti modern burokratik dhe i përqendruar, i bazuar mbi aktivitetin e «burokratëve», funksionarëve shtetëror, ku sjellja ishte potencialisht nacionale. Hyrja e një evolucioni të tillë qëndron në procesin shekullor, me të cilin monarkia me të drejtë hyjnore ka shtrirë autoritetin e saj politik nga unitetet e vogla feudale tek dimensionet aktuale të shtetit francez.
Revolucioni Francez përbën një etapë themelore në caqet e këtij procesi. Ngjarjet e brendshme të Francës revolucionare më parë, luftërat e napolonit pastaj, në fakt, përcaktojnë për herë të parë në histori, përfshirjen në jetën politike të gjithë popullsisë së një shteti të madh. Vihet re atëherë, për klasën drejtuese franceze, problemi për të orientuar këtë pjesëmarrje aktive të masave në formë korrisponduese pikërisht me nevojat e pushtetit. Ka të bëj me fjalë të tjera, për të shpejtuar pjesëmarrjen e shtresave popullore përreth zgjedhjeve të politikës së brendshme dhe, mbi të gjitha, për të promovuar, pjesëmarrjen entuziaste të këtyre shtresave në luftërat e bëra kundër armiqve të jashtëm. Në kontekst të tillë, shpjegon Albertini, shefat revolucionar francez gjejnë tek ideja nacionale një instrument ideologjik themelor. Ajo, në fakt, krijon një psikologji të thellë mes njerëzve, që ndjehen pjesë të një organizmi të madh të vetëm, ku jeta kapërcen jetët e individëve që e ndërtojnë atë. Ky organizëm, nacioni, posedon vlera, aspirime, nevoja dhe interesa, që u përket qeveritarëve t’i interpretojnë dhe t’i vlerësojnë si në planin e brendshëm ashtu edhe në atë ndërkombëtar. Ndërsa qytetarëve duhet të binden, të luftojnë si dhe të sakrifikojnë pikërisht jetën, nëse nevojat vitale të «atdheut» e kërkojnë.
Efikasiteti i ideologjisë së nacionit shpjegon, përse gjatë Revolucionit Francez ndryshoj përshtypja e shefave revolucionar. Kështu, ndërsa Asambleja Nacionale në 1789 themelon pikërisht aksionin e «largimit të provincave franceze» dhe miraton ligje dhe dekrete në të gjitha gjuhët e folura në vend, vetëm pak vite më vonë, tek Konventa ndryshon plotësisht strategjinë, duke vendosur t’i miratoj ligjet dhe dekretet vetëm në frëngjisht dhe vendos një mësues të gjuhës francez në çdo qark, ku ajo nuk flitej. Tek përhapja e gjuhës franceze, ashtu si me edukimin primar, vihet në mënyrë të qartë objektivi për të promovuar objektivin nacional. Revolucioni Francez, komenton Albertini, edhe nëse nuk arrin menjëherë objektivat e tij të nacionalizmit të vendit, shënon linjat e atij programi që shteti i përqendruar do të zhvillonte në të ardhmen me kalimin përfundimtar të diferencave gjuhësore dhe kulturore, duke përvijuar modelin e bashkimit nacional.
Nëse, në epokën e monarkisë absolute, procesi i bashkimit nacional kishte një karakter ekskluzivisht politiko-ushtarak, me Revolucionin Francez shtohet edhe elementi ideologjik. Në momentin që ju kërkohet qytetarëve të vrasin ose të vdesin në një konflikt, siç ndodhi në luftërat e napolonit, nuk mund të kalohet nga pjesëmarrje e tyre sentimentale tek «shkaku» i nacionit. Ideologjia nacionale duhet pikërisht për të promovuar këtë lidhje sentimentale. Ajo transfiguron realitetin e nacionit, që është thjeshtë rezultati i një procesi të përcaktuar historik dhe për të përcaktuar zgjedhjet politike, në një fakt natyror, të përhershëm, lidhur me ekzistencën e lidhjeve natyrale dhe të nevojshme si: biologjike ashtu e kulturore, mes individëve që e ndërtojnë. Në këtë mënyrë, kjo ideologji kërkon të përhap bindjen, se nacioni përbën një entitet organik, një qenie kolektive superiore kundrejt çdo grupi tjetër social, tek i cili të gjithë duhet të ndjehen të nënvarur, dhe gjithçka duhet të sakrifikohet për të.
Albertini, kur flet për nacionin si ideologji të shtetit nacional, nuk kupton vetëm referimin në faktin se qeveritarët përdorin në mënyrë të qëllimshme idenë nacionale si instrument të propagandës dhe të integrimit politik. Albertini, insiston në mënyrë të veçantë mbi faktin, se nacioni përbën një ideologji në kuptimin marxist (marksist) të «koshencës false», pra të automistifikacionit që përfshin si qeveritarët ashtu edhe të qeverisurit. Automistifikacioni ideologjik, për shembull i bind francezët të besojnë se janë francez për nga natyra, pra në bazë të lidhjeve biologjike dhe kulturore spontane. Por, këto lidhje natyrore nuk ekzistojnë: është fuqia politike, përbrenda pikërisht territorit, që uniformizon kostumet, traditat dhe gjuhët, duke i bashkuar kështu grupet njerëzore - që më parë ishin të ndara- në një komunitet tendencialisht të bashkuar përsa i përket planit kulturor. Është ky konkluzioni që arrin Albertini në reflektimin e tij mbi nacionin, refleksion për të cilin ai ju referohet kontributeve që kanë dhënë studiuesit e njohur. Rindërtimi historik i procesit të formimit të nacioneve hartohet nga federalisti pavez mbi bazën e analizave histografike të Shafer-it dhe Kaegit, të cilët vendosin pikërisht në dukje origjinën politike të komuniteteve të sotme nacionale. Albertini shkon megjithatë, përtej konkluzioneve të këtyre autorëve, duke e bërë nacionin një reflektim ideologjik të shtetit nacional. Është kjo, në fakt, një raport origjinal i teorisë së nacionit që federalisti pavez harton, duke thelluar dhe zhvilluar disa parandjenja që ishin të pranishëm tek Meinecke dhe Weber, dy nga studiuesit që kanë influencuar më shumë mbi formimin e tij intelektual.
Procesi historik i formimit të shteteve nacionale ve në dukje, sipas gjykimit të Albertinit, dallimin mes «nacionalitetit spontan» dhe «nacionalitetit të organizuar», dallim që autori pavez e rimerr nga Proudhon. «Nacionaliteti spontan», që zakonisht e përcakton etnia, përbën një ndjenjë që i përket një grupi me specialitete historike dhe kulturore. Ka të bëj me një ndjenjë spontane, sepse, në ndryshim me sjelljen që karakterizon «nacionalitetin modern të organizuar», nuk është e realizuar në mënyrë artificiale nga aksioni i pushtetit politik, por është prodhim i natyrshëm i historisë së një kolektiviteti. Procesi i afirmimit të shtetit nacional, argumenton Albertini, ka sjellë shkatërrimin e nacionaliteteve spontane. Në fakt, përbrenda çdo shteti, aksioni i pushtetit politik ka krijuar një model uniform kulturor përmes vënies të një «nacionaliteti spontan homogjen» mbi gjithë të tjerët. Për shembull: aksioni i pushtetit politik francez ka krijuar «nacionalitetin e organizuar francez» duke shtrirë me forcë, karakteret etnik-kulturor pikërisht të popullsisë së zonës rreth Parisit në gjithë territorin francez. Ky karakter dalë nga dalë fshiu nacionalitetet spontane si: breton, baskë, oçitan, etj.
Dallimi mes «nacionalitetit spontan» dhe «nacionalitetit të organizuar» e shtyn Albertinin të ndajë çështjen e nacionit, të kuptuar jo në kuptimin e sotëm sundues, pro si grup etnik me karakteristika kulturor spontane, nga ajo e shtetit. Nacioni në kuptimin etnik nuk duhet domosdoshmërish të ketë shprehjen shtetërore. Ai kapërcen, pra, idenë e koincidencës së domosdoshme mes nacionit kulturor dhe nacionit territorial, që kemi parë për shembull të dal tek Meinecke. Në realitet, nacioni-kultura, i kuptuar si homogjenitet nacional i shtetit ose nevojë për çdo etni që të ndërtohet në shtet të ndarë, përfaqëson një mit shkatërrues. E rëndësishme, thekson autori nuk është që çdo grup etnik të ketë shtetit e tij, por që përbrenda çdo shteti, etnitë e ndryshme mund të gëzojnë të drejtat e barabarta dhe që çdo të minoritet të jetë i respektuar.
