Dr. Alban Daci
Botuar me 12 prill 2010
Gazeta Tirana Observer
Siç besoj e keni vënë re, kohët e fundit po trajtohet çështja e “Bashkimit Kombëtar”. Disa me mburrje e quajnë “Shqipëria Natyrale”, disa të tjerë “Shqipëria Etnike”, të tjerët nuk i kanë gjetur asnjë emërtim, por të gjithë së bashku theksojnë, se trojet shqiptare duhet të bashkohen me çdo kusht. Ajo që viret re tek gjithë këta “mendimtarë të mëdhenj”, është fakti, se ato e shikojnë këtë proces të veçuar, sikur të ishte dicka e “vetme” që nuk ka lidhje edhe me proceset e tjera të natyrës ndërkombëtare që po kalon Rajoni i Ballkanit, Evropa dhe e gjithë Bota. Procesin e bashkimit e shikojnë në optikën nacionaliste dhe jo në optikën koherente dhe aktuale të Integrimit Evropian.
Unë, ashtu si një pjesë e konsiderueshme e bashkëkombësve të mi e dua Shqipërinë, i dua shqiptarët kudo që ndodhen, por nuk mendoj dhe nuk jam dakord me këta “mendimtarë të mëdhenj” që kanë shkruar dhe vazhdojnë të shkruajnë të njëjtat gjëra pa sjellë asgjë të re dhe themelore në lidhje me këtë proces mjaft të rëndësishëm dhe të ndërlikuar në të njëjtën kohë.
Mendoj, se çështja e “Bashkimit të Shqiptarëve”, të “Trojeve Shqiptare”, është një çështje që kërkon studime serioze dhe referime shkencore, dhe jo siç bëjnë këta “mendimtarët e mëdhenj” që thjeshtë bëjnë propagandë parahistorike. Ne duhet ta trajtojmë këtë çështje si një: “çështje shkencore” dhe jo si një “propagandë”; duhet trajtojmë si një proces të mundshëm dhe të realizueshëm, por duke e trajtuar në mënyrë të pandarë me bashkësinë e proceseve aktuale që po kalon Ballkani, Evropa dhe Bota.
Para se të filloj të bëj një analizë më të ndërlikuar të natyrës shkencore, do të mundohem ta trajtoj këtë çështje nëpërmjet shembujve të thjeshtë, për ta familjarizuar sa mirë me këtë proces. Le ta konsiderojmë “Shqipërinë natyrore”; “Shqipërinë e Madhe”; “Shqipërinë e Vërtetë”; “Shqipërinë e Merituar”; “Thjeshtë Shqipërinë”; “Arbërinë”; “Ilirinë” si: familje të madhe, ku “Shqipërisë aktuale” le t’i veshim rolin e nënës (simbol i vazhdimësisë, riprodhimit, pjellorisë, krijimit); Kosovën (djali i madh); trojet shqiptare në Maqedoni (djali i dytë), trojet shqiptare në Malin e Zi (djali i tretë) si dhe trojet shqiptare në Greqi si (djali i katërt).
“Familja e madhe shqiptare”, është një “familje moderne”, sepse fëmijët e saj i ka lënë të rriten të lirë, ose në shumicën e rasteve ia kanë marrë për adoptim, siç ka ndodhur me rastin e Kosovës, me pjesën shqiptare në Maqedoni, pjesën shqiptare në Malin të Zi, ndërsa djalin e katërt (që personifikohet nga zona e Çamërisë) ia morën për adoptim Grekët, që pa kaluar shumë kohë e refuzuan, e torturuan dhe e rikthyen përsëri mbrapsht – na kthyen djalin por na mbajtën tokën – në gjirin e familjes së madhe.
Fëmijët e “familjes së madhe shqiptare”, janë rritur të adoptuar në familje të tjera të huaja, dhe pas shumë përpjekjesh ndër shekuj, më në fund disa nga këta “djem”, kanë fituar lirinë dhe të drejtën për të jetuar të pavarur dhe të lirë (rasti i Kosovës), kurse disa të tjerë, vazhdojnë të bashkëjetojnë me familjet e huaja (rasti i shqiptarëve të Maqedonisë dhe të Malit të Zi). Ndërsa rasti i djalit të katërt (popullsisë Çame), është rast krejtësisht tjetër dhe më tragjik, sepse kanë humbur përfundimisht tokën e tyre dhe vazhdojnë të jetojnë si mysafirë në gjirin e “familjes së Madhe” (në Shqipërinë aktuale).
Të bësh “Shqipërinë Natyrale”; “Shqipërinë e Madhe”; “Shqipërinë e vërtetë”; “Shqipërinë e merituar”; “Thjeshtë Shqipërinë”; “Arbërinë”; “Ilirinë”, do të thotë të bashkosh djemtë e saj: Kosovën (djali i madh); trojet shqiptare në Maqedoni (djali i dytë); trojet shqiptare në Malin e Zi (djali i tretë) si dhe trojet shqiptare në Greqi si (djali i katërt) me “nënën” e tyre (Shqipërinë).
Dikush mendon, se ky bashkim mund të ndodh në rrugë paqësore duke biseduar me familjet e huaja (Serbinë, Maqedoninë, Malin e Zi dhe Greqinë), ku janë adoptuar prej shekujsh “djemtë” e “Nënës Shqipëri”. Kjo gjë nuk mund të quhet gjë tjetër veçse se një përrallë e bukur dhe asgjë më shumë. Si mund të mendosh dhe të shpresosh, se duke ju trokitur në derë Greqisë, Malit të Zi, Maqedonisë, këta të fundit do të na hapin derë duke na pritur si miq dhe kërkesës tonë për të na rikthyer “djemtë” do i përgjigjen pozitivisht. Asnjëherë nuk ka ndodhur që një familje kushdo qoftë moderne ose tradicionale, që fëmijët e saj qofshin natyrore ose të adoptuar t’i kenë lëshuar paqësisht pa luftë.
Për të marrë “djemtë tanë” duhet të shkatërrojmë “familjet e huaja” që i kanë adoptuar. Kjo do të thotë, se duhet të bëjmë luftë me ta, dhe pasi të jemi shkatërruar dhe copëtuar të dyja palët në një luftë të përgjakshme, dhe vetëm nëse dalim fitues nga kjo luftë, atëherë do të mblidhnin në gjirin tanë, “djemtë” që kohë më parë i kishim lënë për tu adoptuar nga familjet e huaja. “Mendimtarët e mëdhenj” që kanë dhënë këtë lloj ideje për bashkim, ose kanë parë ëndrra dhe neve na i tregojnë në formën e përrallave ose akoma edhe më keq e shikojnë në optikën nacionaliste duke e realizuar këtë proces përmes një lufte të përgjakshme. A duhet të besojnë shqiptarët sot tek “Bashkimi i Trojeve” përmes një luftë të përgjakshme me fqinjët? Nëse jo, në ç’formë mund të ndodh bashkimi i shqiptarëve?
Para se t’iu përgjigjem këtyre pyetjeve duhet t’iu bëj disa pyetjeve këtyre “mendimtarëve të mëdhenj” që na tregojnë neve përralla: A jeni të gatshëm para se të jepni ide brilante për qytetarët e thjeshtë, të merrni pjesë vetë drejtpërdrejt në luftën që po ideoni dhe po propagandoni nëpërmjet ideve që shprehni dhe shkruani?! A jeni të gatshëm të dërgoni në frontin e parë të luftës fëmijët, nipat dhe të dashurit tuaj?!
Realitetet nacionale tashmë janë të kaluar edhe pse disa politikanë dhe mendimtarë fanatik akoma nuk janë të vetëdijshëm për këtë dhe vazhdojnë të veprojnë dhe të reagojnë në optikën e ngushtë nacionale. Problemet e demokracisë, e zhvillimit ekonomike, globalizimit dhe të paqes nuk mund të zgjidhen më vetëm në këtë lloj optike, por mund të zgjidhen në nivel evropian.
Evropa nuk përbën më si më parë një realitet vetëm me komunitete të ndryshme nacionale që përfaqësonin interesa dhe politika të veçanta, por një projekt të vërtetë dhe konkret politik. Nacionalizmi është një ideal i dënuar nga historia, i cili duhet të zëvendësohet me perspektivën e Evropës së Bashkuar, prosperuar dhe paqësore. Shteti nacional nuk ka qenë dhe nuk është gjë tjetër veçse shteti modern, burokratik dhe i koncentruar, që krijon konsensusin e qytetarëve pikërisht përmes koncentrimit të politikës së brendshme dhe ekspansionist të jashtëm ushtarak.
Nëse bashkimi social i njerëzimit bën të mundur - përkundrazi të domosdoshëm - bashkimin politik të humanitetit, ekziston akoma një forcë shumë fuqishme që është në gjendje ta pengoj këtë proces: shteti kombëtar. Ndërsa, në fakt, evoluimi historik duke thelluar çdo ditë e më shumë ndërvarësinë e jetës ekonomike dhe sociale, i shtyn njerëzit për të bashkëpunuar në interesat reciproke, shteti kombëtar i ndan, duke krijuar barriera psikologjike, politike dhe kulturore që përcaktojnë rëndësinë e interesave nacionale mbi interesat e përbashkëta.
Modeli politik i shtetit nacional është i lidhur me idenë nacionale. Në epokën bashkëkohore është afirmuar bindja që çdo nacion duhet të ndërtoj një shtet nacional dhe detyra e këtij shteti është të vlerësoj në nivel ndërkombëtar, interesat e nacionit.
Federic Chabod nënvizon se: “Ideja nacionale buron dhe triumfon me periudhën romantike, mes fundit të Shtatëqindtës dhe fillimit të Tetëqindtës, kur sensi i individualizmit mbizotëroj mendimin evropian. Ky riafirmim i vlerës së individualizmit përkthehet, mbi planin politik, në idenë nacionale, që bazohet mbi zbulimin e «shpirtit nacional», pra tek mos fshirja e veçorive morale dhe shpirtërore të çdo populli. Për mendimtarët romantik nuk gjen mbështetje supozimi iluminist që ligjet duhet të jenë të vlefshme për të gjithë popujt dhe për të gjitha kohërat: çdo nacion ka historinë e tij, traditat e tij, tendencat morale dhe prandaj është i bashkuar. Afirmimi i parë i shtetit nacional figuron në Zvicër në fillim të Shtatëqindtës, si reagim i hegjemonisë franceze , që kërcënonte për tu shndërruar në hegjemoni politike”.
Ndërsa Guy Hermet thekson se: “Ideja nacionale e ka origjinën në periudhën mesjetare. Por ai nënvizon, se në shoqëritë mesjetare, termi nacion kishte një kuptim të ndryshëm nga ai që është sot. Ai tregon origjinën e një grupi të huaj i perceptuar si një njësi dalluese nga popullata pranë të cilave ishte vendosur (për shembull, në Surbona flitej për studentë të nacionit anglez, ndërsa përmendej pak ose thuajse fare nacioni francez). Vetëm në vijim afirmohet përdorimi i termit nacion për të dizenjuar pikërisht grupin e përkatësisë. Kjo ndodh në koincidencë me ngjarjet si luftërat, që e vendosin grupin në një pozicion të fortë kundërvënie me popujt e tjerë. Kështu, në Mesjetë, lufta për tu liruar nga dominimi arab çimentoj sentimentin e nacionit spanjoll, ndërsa në Anglinë e shekullit të XVI, ndarja nga kisha e Romës si dhe luftërat kundër spanjollëve rrisin shumë që nga origjina e tij ndjenjën e patriotizmit”.
Megjithatë edhe për Hermet, afirmimi historik dhe përfundimtar i idesë nacionale ndodh vetëm me fundin e shekullit të Shtatëqindtë, në koincidencë me revolucionin industrial dhe me atë politik (Revolucioni Francez). Në erën industriale duhej një popullsi me punëtor të ndër-shkëmbyeshëm, të pajisur me një kulturë homogjene që ishte në gjendje t’i vendos në kushte bashkëpunimi për zhvillimin e jetës ekonomike dhe t’i transferonte nga një zonë në një tjetër të vendit sipas nevojave prodhuese. Kjo kulturë homogjene është kultura e re nacionale, që shteti nacional ngarkohet ta hartoj dhe të transmetoj përmes alfabetizimit.
Gjithashtu, Revolucioni Francez, cakton shpërbërjen e bazës dinastike të pushtetit politik duke e shndërruar në konceptimin e sovranitetit nacional. Ky princip përherë të parë teorizohet nga Sieyès, për të cilin nacioni përfaqëson një bashkësi individësh të lidhur nga një vullnet i vërtetë asocimi për të ndërtuar, mbi bazën e të drejtës natyrore, një shoqëri politike. Ai nënvizonte se: “Nacioni përfaqëson origjinën e gjithçkaje, ka një rol ndërtues përballë pushtetit politik dhe atij i përket sovraniteti: është thjeshtë principi i legjitimitetit të fuqisë, që mund të adoptohet nga çdo lloj rendi politik që dëshiron t’i jap një konfigurim demokratik. Raporti mes individit dhe nacionit është ekskluziv.”
Gjatë Tetëqindtës ideja nacionale përhapet në gjithë Evropën dhe gjen vlerën maksimale tek popujt që akoma nuk ishin të bashkuar politikisht, si Italia, Gjermania (edhe pse në dimensione shumë më të vogla në krahasim me dy të parët, kemi edhe rastin e shqiptarëve të cilët në këtë periudhë rrisin shumë ndenjën nacionaliste për t’u çliruar nga pushtimi shekullor otoman). Për shembull në Itali kemi nacionalizmin maxinian (mazziniano) i cili përfaqësonte një ideal universal, në kuptimin që ju jepte të drejtë të gjithë popujve të ndërtonin shtetin e tyre nacional.
Pas kësaj pasqyre të përgjithshme le t’i rikthehemi përsëri temës. Më sipër nënvizuam, se disa “mendimtar të mëdhenj” këto ditë na kanë folur për ndërtimin e “Shqipërisë Natyrale”. Kjo nuk përbën një risi përsa u përket ideve nacionaliste. Ndoshta këta “mendimtar të mëdhenj” nuk e kanë studiuar (jam i sigurt që jo) idenë e nacionit «natyralist» (që rrjedh nga ideja e nacionit gjerman), sipas të cilit nacioni është i bazuar mbi të dhënat natyrale si: raca, gjaku dhe vendi. Një ndër mbështetësi më njohur të kësaj ideje është Herderi, që i konsideronte kombet si një fakt natyror, me karakteristika fizike të përhershme.
Ndërsa mendimi politik italian, tenton të zhvilloj idenë nacionale mbi baza vullnetare. Mjafton të përmendim formulën e famshme të Renanit, se «nacioni është plebishit i përditshëm». Më vonë kjo formulë, rimerret nga Maxini (Mazzini), i cili shikonte tek nacioni një komunitet me mendime, të drejta, vlera dhe ju beson të gjithë anëtarëve të tij një mision për të bërë në emër të humanitetit. Renani, arrin jo vetëm atë që ndoshta mund të jetë përkufizimi më i famshëm që është formuluar ndonjëherë mbi nacionin, me formulën se ai është «plebishit i përditshëm», por shkon edhe më tej duke nënvizuar se: “ Ai përfaqëson vullnetin e një populli për të jetuar së bashku dhe për të ndjekur së bashku objektivat e përbashkëta politike dhe morale”.
Jam plotësisht dakord, që ekzistojnë territore në Ballkan që njihen si territore shqiptare të banuar historikisht me shqiptarë si: në një pjesë të konsiderueshme të territorit të Malit të Zi, Kosova bashkë territoret e Preshevës dhe Bujanovskit, territoret e Maqedonisë Perëndimore, si dhe zonat aktuale të Greqisë Veriore që njihen ndryshe me emërtimin “Çamëria. Këto zona bashkërisht, mund t’i quajmë me emërtime te ndryshme si ato që kemi përmendur më sipër, por nuk mund ta konsiderojmë “Shqipëri Natyrale”, pasi edhe në të kaluarën këto territore kanë pasur emërtimet e tyre si për shembull: Kosova ka qenë Dardania, Veriu i Greqisë aktuale quhet Çamëri etj. Ndërsa termi Shqipëri është i lidhur ngushtë me shtetin aktual të “Shqipërisë”. Prandaj, nëse ne e mendojmë këtë bashkim nën emrin “Shqipëria Natyrale” bëjmë një akt nacionalist të koncentruar, sepse ju mohojmë këtyre zonave identitetin e tyre lokal që kanë pasur në histori. Ndoshta do të ishte më e drejtë ta quajmë “Iliri”, sepse kështu ka qenë emërtuar e gjithë kjo hapësirë që në Veri kufizohej me dy degët e Danubit, Savën dhe Dravën, në Jug me Gjirin e Ambrakisë, në Perëndim me detin Adriatik dhe Jon, dhe në Lindje me Lumin Vardar.
Megjithatë, mendoj se nuk ka shumë rëndësi emri sesa forma. Të gjithë ata që e kanë menduar deri tani “Bashkimin e Trojeve”, thjeshtë janë shprehur se duhet të bashkohen. Kjo nuk mjafton! Ne duhet të mendojmë, se me çfarë formë shteti mund të bashkohen? Nëse mendojmë t’i bashkojmë me një shtet nacionalist dhe të koncentruar nën emrin Shqipëri atëherë do të thotë: se Kosova që sapo ka dalë nga robërimi serb duhet të hyj në një robërim të ri, atë të Shqipërisë, të drejtuar nga klasa politika shqiptare që përfaqësojnë interesa të çuditshme, të paqarta, të ngushta dhe personale.
Mendoj se: “Bashkimi i Trojeve”, duhet të bëhet përmes formës federative, por jo nga një federate e krijuar më në krye shtetin aktual shqiptar, por në perspektivën e Bashkimit Evropian (“Federatës Evropiane”).
Të gjithë popujt e Ballkanit, por në veçanti shqiptarët duhet të falënderojnë autorët si: Wiston Churchill, Clement Attlee, Lord Lothian, Albertini, Lion Robbins. Altiero Spinelli, Ernest Rossi, Maxini (Mazzini), Eugenio Colorni, Monet etj, që kanë hedhur dhe zhvilluar idenë e Evropës së Bashkuar, sepse falë ideve të tyre më në fund edhe “Trojet Shqiptare” mund të jenë të bashkuara me njëra-tjetrën, si edhe me popujt e tjerë të Rajoni pa barë asnjë luftë. Pra, përgjigja e pyetjes: A mund të bashkohen shqiptarët pa pasur nevojë me bërë luftë me popujt e tjerë? Është po! Po-ja personifikon bashkimin e jo vetëm të popullit shqiptarë, por të gjithë popujve të Ballkanit dhe të Kontinentit Evropian.
Bashkimi Evropian, siç kemi qenë dëshmitar jo vetëm që është vërtetuar si i mundshëm por edhe i domosdoshëm. Nëse shteti nacional përfaqëson një realitet politik të aftë vetëm për të gjeneruar autoritarizëm, mjerim, luftë, është evident që çdo lloj progresi i rëndësishëm në emancipimin human, në termat e lirisë, demokracisë, paqes, drejtësisë sociale, nuk do të mund të gjej aplikim përbrenda tij, por vetëm në fushën e Bashkimit Evropian.
Bashkimi Evropian është premtimi dhe jo pasoja e realizimit të vlerave të lirisë, demokracisë dhe drejtësisë. Evropa e Bashkuar ishte zgjidhje më e mirë, e cila falë interesave të përbashkëta ekonomike dhe politike, bëri që dy vende si Gjermania dhe Franca të shendoheshin nga armiqt të përjetshëm në miq të përhershëm. Ata, e kuptuan se politikat nacionaliste kishin vdekur, sepse në realitetin e ri ndërkombëtar të krijuar pas Luftës së Dytë botërore, popujt evropian duhet të gjenin gjuhën e përbashkët, atë të bashkëpunimit ekonomik, politik dhe ushtarak për të mbijetuar në anarkinë ndërkombëtare.
Prandaj, jam plotësisht dakord me faktin se edhe dy popuj ballkanik si ai shqiptar dhe ai serb që kanë qenë armiq të përjetshëm mund të shndërrohen në miq të vërtetë dhe kjo do të ndodh falë interesave reciproke ekonomike, të cilat automatikisht intensifikojnë edhe marrëdhëniet politike. Nuk jam aspak dakord, me ata nacionalistë serb dhe shqiptarët, që mendojnë, se Serbia dhe Shqiptarët duhet të mbeten armiq të përhershëm.
Pavarësisht nga e kaluara, që ne të gjithë e dimë, interesat dhe marrëdhëniet midis dy shteteve mund të ndryshojnë. Mjafton të përmendim një moment caktuar të marrëdhënieve amerikano-kineze, që në fillimin e viteve shtatëdhjetë njihen ndryshe si periudha e “shtensionimit”, sepse pas propozimit të bërë nga ana e palës kineze e cila shprehet, se kishte ardhur momente që një anëtarë i lartë i Shtetit amerikan, qoftë edhe vetë Presidenti mund të vizitonin Kinën. Kissinger, Sekretari i Shtetit i asaj kohen përmes vizitave sekrete përgatiti ambientin dhe organizoj më në fund një vizitë historike në Kinë të presidenti Nixon. Më vonë, Kissinger, do të shprehej duke thënë se: “edhe pse nga ajo vizitë nuk prisnim firmosje marrëveshjes, është e rëndësishme që u takuam dhe që kuptuam, se kemi interesa të përbashkëta si: shmangia e një lufte të përbashkët, përballimi i rrezikut Sovjetik etj”.
Nga kjo optik, mendoj se edhe marrëdhëniet serbo-shqiptare duhet të ndryshojnë, sepse të dyja palët kanë interesa të përbashkëta si: shmangien e një luftë të re, realizimin e Integrimit Evropian, interesa të përbashkëta ekonomike. Ky akt do të ishte një ogur i mirë jo vetëm për Ballkani, por për gjithë Evropën.
Duke konkluduar, e shikoj “Bashkimin e Trojeve” si një proces kozmopolit dhe integrues. Dëshiroj dhe shpresoj shumë, se vetëm me integrimin e plotë të Rajonit të Ballkanit në Bashkimin Evropian do të arrijnë më në fund të bashkohen jo vetëm shqiptarët, por të gjithë popujt e këtij Rajoni. Kjo është e vetmja mënyrë që do të garantonte një paqe të qëndrueshme, të gjatë dhe një mirëqenie për të gjithë.
