Dr. Alban DaciËshtë e rëndësishme të dallojmë paqartësinë me pasigurinë, sepse këto dy element ndërtojnë qëllimin elementarë të aksionit politik. Paqartësi do të thotë, se çdo aktor mund ti bëj të ndryshueshëm dhe të paparashikueshëm arsyet e shkëmbimit mes burimeve që posedon dhe ato të tjerëve. Ndërsa me pasiguri kuptojmë se çdo aktor mund të shkaktoj ose të rrezikoj të shkaktoj dëme tek mbijetesa fizike e aktorëve të tjerë ose të burimeve të tyre [Stoppino 2001]. Çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë kanë domosdoshmërish natyrë politike, por jo të gjithë konfliktet e natyrës politike prekin domosdoshmërish çështjen e sigurisë. Siguria , në vështrimin e saj klasik, është e përfshirë vetëm kur, në një mosmarrëveshje politike, «aktorët kërcënojnë ose përdorin forcën për mbajtur atë që duan njëri nga tjetri» [Kolodziej 2005, 22], ku për «forcë» kuptohet përdorimi i dhunës ose kërcënimi për përdorimin e saj.
Në eksperiencën historike të Perëndimit, shteti është institucioni që ka realizuar më efikasitet më të madh garancinë përballë paqartësisë dhe pasigurisë dhe që ka lejuar të dal nga ai kusht i natyrës, ku jeta humane do të ishte «e vetmuar, mjerueshme, neveritshme dhe e shkurtër» sipas definicion të ofruar nga Thomas Hobbes tek Leviatano.
Në mënyrë më paradoksale rrjedh se instrumenti i adaptuar për të përballur (që kërkon të zgjidh) problemin e sigurisë në fushën e «zonës shtëpiake» duhet të jetë i mbajtur mes burimeve kryesore potenciale të pasigurisë në «arenën ndërkombëtare». E thënë shumë thjeshtë: nëse ekzistenca e shtetit përfaqëson garancinë kryesore për sigurinë e qytetarëve përballë çdo rreziku të brendshëm dhe të jashtëm, është pikërisht prania e shumë shteteve të pavarur që vendosin në rrezik mbijetesën e personave, përmes pjesëmarrjes së tyre në aktivitetin human nga rezultatet më të paqarta dhe të pasigurta: lufta. Siguria është një ndër qëllimet parësor ku arritja është në një far mase jo një kusht i kësaj asaj lloje të jetës sociale, por i vetë shoqërisë sociale si e tillë [përderisa] të gjitha shoqëritë kërkojnë të garantojnë brenda një far mase mbrojtjen nga dhuna që mund të sillte në vdekje ose tek fyerja trupore; (...) për të siguruar që premtimet, njëherë që bëhen , duhet të mbahen, ose që marrëveshjet, njëherë që bëhen, duhet të mbahen; (...) për të siguruar që posedimi i gjërave të mbetet stabile për një far grade, dhe që nuk ka objekte kundërshtimesh konstante dhe pa limite [Bull 1977].
Deri tani shpjeguam në terma të përgjithshëm sigurinë si nocion, por në këtë punim jemi të interesuar për sigurinë kolektive. Prandaj, është legjitime të bëjnë pyetjen se të thotë siguri kolektive? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetje na leverdis të fillojmë nga ajo që shkruante juristi Hans Kelsen: Flasim për siguri kolektive, kur mbrojtja e drejtave të shteteve, reagimi kundër dhunimit të ligjit, merr karakterin e një aksioni të vendosur kolektivisht në praktikë (...) Në rastin e sigurisë kolektive, shtetet ku të drejtat e tyre nuk u janë dhunuar drejtpërdrejt, janë të detyruar që t’i asistojnë shtetit që ka pësuar dhunën; ndërsa në kushtin e self-help të parashikuar nga e drejta e përgjithshme ndërkombëtare, ato janë vetëm të autorizuar ta bëjnë [Kelsen 1948, 784].
Një definicion i qartë i sigurisë kolektive, në terma politologjike, ka qenë nga një kritik i këtij koncepti si Thompson: «Principi themelor mbi të cilin siguresa kolektive është themeluar parashikon se një sulm kundër çdo shteti do të konsiderohet si një sulm kundër të gjithë shteteve» [1953, 754-755], pra pikërisht casus foederis i pakteve të aleancave (për shembull arti. 5 i Traktatit të Paktit Atlantik).
Mbështetësit e këtij argumenti, në argumentimin e tyre, propozonin një kombinim të principit të universalizmit dhe të logjikës së frikës (e kuptuar realisht ashtu siç e kuptojnë realistët). Paqja mund të jetë e mbrojtur nëse një agresor potencial kupton se nuk mund të fitoj asgjë nëse përdor forcën; rasti perfekt i funksionimit të kësaj logjike është pikërisht ai në të cilin rreziku i përdorimit të forcës takon formimin e menjëhershëm e një kundër koalicioni të gjerë që reagon në mbrojtje të sulmuarit, dhe që posedon një nivel potence të tillë sa ta dënoj agresorin në një humbje të sigurt. Shumë studiues «realist» në vazhdim kanë mbështetur se vlefshmëria e një sistemi të sigurisë kolektive nuk varet nga realizimi i plotë i principit të universalizmit, por tashmë ka vend duke u nisur nga një aplikim parcial.
Inis L. Claude, një nga eksponentët me të mëdhenj të ashtuquajturit argument idealist, ka theksuar në veçanti lidhjen mes organizatave ndërkombëtare dhe sigurisë kolektive. Sipas këtij autori, realizimi i një sistemi të vlefshëm të sigurisë kolektive përbën objektivin kryesor dhe forcën tërheqëse të sforcimi për ndërtimin e organizatave mbikombëtare: «Siguria përfaqëson synimin; kolektivi përcakton natyrën e mjeteve; sistemi dëshmon komponentin institucional të sforcimit për të bërë që mjetet t’i shërbejnë qëllimit» [Claude 1956, 223].
Një sistem i përgjithshëm i sigurisë kolektive mbahet mbi zvogëlimin e përgjithshëm të praktikës së kufijve, dhe pra mbi një far jo legjitimiteti të përdorimit të luftës si një instrument të policy: në këtë kuadër siguria kolektive duket si një e ndërmjetme mes pikave ekstreme të anarkisë ndërkombëtare dhe të qeverisë botërore. Por siguria kolektive është një instrument i politikës ndërkombëtare të specializuar, përderisa e limituar tek qëllimi për të përballuar dhe paralajmëruar përdorimin e forcës arbitrare dhe agresive, dhe nuk synon të furnizoj një mekanizëm të enforcement për gjithë trungun e të drejtës ndërkombëtare.
Mes principeve të sigurisë kolektive është bindja, se qeveritë, ose personat që mund të gjenden në kushte për të influencuar, janë të ndjeshëm në një thirrje morale kundër abuzimit të forcës. Në këtë kuptim siç ka vëzhguar Hass [1955], sistemi i sigurisë kolektive tenton të afrohet me atë të ujdisë së fuqive, por arrin te ai aspekt themelor, një «network të jashtëzakonshëm kompleks kushtesh», subjektiv dhe objektiv. Ndër të parët, para së gjithash ka të bëj me kuptimin se rithirrja e qëndrimeve kundër luftës duhet të jetë e bashkëngjitur nga njohja, nga ana mazhorancës së madhe të shteteve, të vlerës së paqes botërore, përderisa e padukshme, dhe nga impenjimi i tyre pozitiv pasues i tendosur tek përndjekja ose mbajtja e tij. Kjo implikon në vend të parë spostimin e besnikërisë politike drejt komunitetit botëror [Claude 1956, 229], dhe pra nënrenditjen e objektivave të interesave kombëtare me ato të sigurisë kolektive.
Subjektivisht, në këto kushte është e domosdoshme që njerëzit politik dhe qytetarët e qeverive kolektive të marrin një gradë besimi dhe siguri të pa ngjarë më parë në gjykimin e besimit të mirë të shteteve të tjera të sistemit ndërkombëtar dhe që shtetet janë të gatshëm të luftojnë për të mbrojtur status quon-në. Pra, nga kjo rrjedh nevoja që sistemi të jetë i paanshëm, dhe i themeluar mbi një princip anonim: me fjalë të tjera, që çdo shtet të jetë i gatshëm të luftoj për të ruajtur integritetin e një viktime anonime nga sulmi i një agresori anonim. Në këtë princip bëhet e dukshme një diferencë themelore e sigurisë kolektive në respekt me «ujdinë» e fuqive: ky i fundit drejton aktivitetin e tij kundër një përdorimi të gabuar të fuqisë (undue power), ndërsa siguria kolektive ka si objekt çdo akt që mund të kualifikohet si agresiv (agressive policy).
Kushti i parë objektiv, në një optikë ideale, do të ishte ekzistenca e një bote e karakterizuar difuzioni i konsiderueshëm i fuqisë, në termat e efektivitetit të shpërndarjes së burimeve, i shoqëruar nga një pothuajse monopolizim i saj nga ana e komunitetit ndërkombëtar: prandaj bëhet thelbësor universalizmi i membershipit. Kushti i dytë objektiv (empirik) do të konsiderohej në realizimin e një çarmatim parcial, pra të një bote gjithmonë e më të çmilitarizuar. Në fund, kushti i fundit do të ishte prezenca e kushtit të cenueshmërisë ekonomike, që duhet të jetë edhe ai universal, dhe me një aparat legal dhe organizim të aftë që të jap shprehjen institucionale tek nënshtetasit kryesor.
Sipas kritereve të këtij argumenti, megjithatë ekziston një divergjencë e pastër mes idesë dhe ndershmërisë së sigurisë kolektive. Nëse ideja konfiguron një princip solid me reagime agresive në emër të mbrojtjes së lirisë dhe të pavarësisë së popuj në veçanti, ndershmëria e aplikimit të një principi të tij gjeneron një tendencë të rrezikshme në përfshirjen e gjithë shteteve të sistemit ndërkombëtar në të gjitha mosmarrëveshjet, duke hapur në çdo rast rrugën e një konflikti të përgjithshëm [Thompson 1953].
Tre kritika janë bërë kundrejt sistemeve të sigurisë. I pari ka të bëj me faktin se ato nuk japin një shpjegim mbi faktin, se si shtetet arrijnë të kalojnë një frike dhe një keqkuptim reciprok (teprim të vlerave normative të teorisë); në vend të dytë, sjellin respektin e kriterit shumë kompleks, mes të cilave kapaciteti i shteteve për të bërë një ndarje të qartë mes viktimës dhe agresorit, dhe refuzimi i një politike agresive; në fund, nuk është e sigurt në funksionimin e këtij sistemi institucional pikërisht kur do të ishte e nevojshme, dhe pra kur përleshja bëhet e pashmangshme (siç është konfirmuar nga një evidencë e gjerë historike).
Tek këto kundërshtime ka qenë replikuar që, në realitet, një ekuilibër i rregulluar dhe i institucionalizuar mbi idenë të «gjithë kundër njërit» ofron një stabilitet më të madh në respekt tek një pa rregulla dhe i bazuar mbi self-help dhe mbi kërkimin e vetmitar të sigurisë [Kupchan 1995].
Aspirimi «kosmopolitik» dhe «vetmitar», mbi të gjitha për sa i përket idesë së pandashmërisë së paqes, do të mbijetoj tek kriza e konceptit juridik ose sociologjik të sigurisë kolektive, duke gjetur shprehjen në breza të ndryshëm të studiuesve që duke nisur nga fillimi i viteve gjashtëdhjetë, i japin jetë shkollës së «peace research», e cila dëshiron të realizoj paqen përmes influencës së institucioneve globale. Nocioni themelor i kësaj shkolle, siç është theksuar, nuk është ajo e «sigurisë», por ajo e «paqes», ku nënvizohet vlera normative, e munguar tek security studies, ndërsa të cilët akuzohen se janë të karakterizuar nga një shtrembërim teorik me implikimin e vetë zbatimit.
Paqja duhet kuptohet në kuptimin pozitiv, pra si realizimi i gjithë kapaciteteve humane. Karakteristika themelore e këtij formulimi të konceptimit konsiston në zgjerimin e dimensioneve sociale të përfshirë në aktin e dhunës (ushtarake, politike, kulturave, ekonomike, ambientale) dhe në tentativën për të kaluar limitet e vendosura nga një koncept i dhunës si akt direkt, që kufizon analizën tek ndërveprimi i thjeshtë mes dy subjekteve të ndara, duke fshehur kështu rrënjët sociale të konfliktit [Gatlung 1964, 98-99; 1969].
