Dr. Alban Daci
Shqiptarët dhe sllavët në «shtetin artificial» të Maqedonisë
Principi që gjithmonë ka luajtur një rol vendimtarë në ndërtimin e shtetit është nacionalizmi. Në të vërtetë pak shtete janë me të vërtetë «shtete kombëtare», sepse popullsia e pjesës më të madhe të shteteve jo vetëm që është heterogjene, (përderisa kanë minoritete etnike domethënëse dhe shumë prej tyre janë qartësisht të ndara) por edhe për faktin se shpesh kufijtë e këtyre shteteve nuk konçidojnë me popullatat e posaçme etnike.
Gjithashtu brenda këtyre shteteve, ka qoftë etni ashtu edhe kombe. Disa nga këto etni kërkojnë të bëhen kombe të plotësuara me shtetin ose pa shtetin përbërës. Në disa raste të tjera, komunitetet etnike nuk janë të kënaqur të mbeten si të tillë, por kërkojnë të maksimizojnë influencën dhe privilegjet e tyre brenda një komuniteti më të gjerë politik ose shteti-nacional.
Maqedonia është «shtet artificial», sepse me të vërtetë ka një territor të përcaktuar, një popullsi dhe sovranitetin, të cilat janë elementët kryesor për të formuar një shtet modern, por realisht ajo është shtet multietnik i formuar mbi baza artificiale që mund të krahasohet fare mire me Jugosllavinë, me të vetmin ndryshim se Maqedoninë e krijuan dhe e njohën fuqitë e mëdha, ndërsa Jugosllavia në Paqen e Parisit 1919 u paraqit si fakt i kryer para fuqive të mëdha.
Maqedonia, aktualisht ka një popullsi, e cila përbëhet nga dy etni kryesore, shqiptarët dhe sllavët, të cilën kanë dhe përqindjet më të larta në përbërjen e popullsisë së këtij shteti. Në të vërtetë sllavët qenë më të privilegjuar që në periudhën e Jugosllavisë. Për rrjedhojë patën më shumë potenciale politike për krijimin e shtetit të ri maqedonas dhe në të njëjtën kohë, trashëguan me fanatizëm modelin e vjetër të Jugosllavisë, sepse vazhduan të mbanin të njëjtin qëndrim diskriminues dhe shtypës mbi shqiptarët, për t’i pasur gjithmonë nën kontroll dhe në izolim institucional, kulturor, ushtarak, politik, arsimor etj.
Sllavët e Maqedonisë, duke shfrytëzuar privilegjet që gëzonin si dhe situatën kaotike që po kalonte ish Jugosllavia, ku aksionet etnike dhe politike po krijonin precedentë të rrezikshëm në Ballkan dhe më gjerë, duke siguruar edhe garancinë autoriteteve ndërkombëtare, të cilët nuk dëshironin burime të reja konfliktesh në këtë rajon, arritën të krijonin Maqedoninë si «shtet artificial». Ato e reklamuat këtë hap në arenën ndërkombëtare duke deklaruar se kishin krijuar shtetin e vërtetë kombëtarë maqedonas.
Kjo nuk ishte e vërtetë, sepse kombi është një komunitet me ligje dhe institucione legale. Anëtarët e saj janë të lidhur nga një kod i përbashkët dhe kanë të njëjtat të drejta dhe detyrime. Pra, në linjë princip, ku nuk ka përjashtime në bazë të racës, të ngjyrës, gjuhës, besimit, moshës, seksit.
Shteti maqedonas, nuk mund ishte dhe as nuk mund të pretendohet se është shtet kombëtar. Ai ka qenë që në fillim «shtet artificial» dhe vazhdon të mbetet i tillë, sepse qytetarët e këtij shteti, kanë një kod të përbashkët që është bërë vetëm nga një etni përbërëse që është ajo sllave, e cila jo vetëm nuk ka bashkëpunuar me etnitë përbërëse të këtij shteti, por as nuk e ka zbatuar atë në mënyrë uniforme dhe të barabartë duke bërë dallime mbi kriterin e kombësisë.
Kjo do të thotë, se qytetarët e shtetit maqedonas nuk gëzonin të njëjtat të drejta dhe detyrime. Sllavët gëzonin të gjitha të drejtat e qytetarit modern, bile edhe më shumë, duke gëzuar edhe të drejtën për të shtypur, shfrytëzuar dhe diskriminuar shqiptarët, të cilët në kushtet e një robërimi mesjetar nuk mund të gëzonin as të drejtën themelore të natyrës, atë të qenit shqiptarë.
Kjo situatë krijoj një nënshtetësi të dyfishtë në këtë shtet, sepse sllavët jo vetëm ishin/janë qytetarë të dorës së parë në këtë shtet, por në të njëjtën kohë ishin/janë ata që duhet ta mbanin/mbajnë dhe ta riorganizonin ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht shtetin maqedonas. Ndërsa shqiptarët ishin/janë nënshtetas të dorës së dytë, thjeshtë një numër qytetarësh që për fatin e keq të sllavëve përbënin/përbëjnë de fakto popullsinë e saj, por që nuk mund të kishin/kenë asnjë lloj roli shteti-formues dhe për rrjedhojë nuk mund të gëzonin/gëzojnë të drejtat e tyre legjitime.
Pra, në Maqedoni, nënshtetësia nuk shprehte/shpreh vëllazëri dhe solidaritet përmes një pjesëmarrje të përgjithshme sociale dhe politike, sepse vetëm ata që kishin/kanë të drejta të plota mund të merrnin pjesë dhe të vetmit që i gëzonin/gëzojnë plotësisht këto të drejta ishin/janë vetëm sllavët.
Gjithashtu një karakteristikë tjetër mjaft e rëndësishme për plotësuar kushtin e një shteti-kombëtar është bashkë-ndarja e një kulture të përbashkët. Kjo ripërcakton edhe njëherë faktin, se Maqedonia nuk është një shtet kombëtar, por një «shtet artificial», sepse nuk ka një kulturë unanime që funksionon mbi ndarjen e vlerave, miteve dhe simboleve të përbashkëta.
Maqedonia nuk është shtetet kombëtar me një komunitet kulturor të përbashkët, sepse qytetarët e saj nuk socializohen me një sistem besimesh uniform dhe të ndara bashkërisht, për shembull gjuha shqipe nuk gëzon të drejtën legjitime që të përdoret në institucionet publike të këtij shteti, bile ajo ndjehet fort e kërcënuar dhe censuruar nga sllavët, të cilët duan të krijojnë një imazh krejt të rremë, se në Maqedoni ka vetëm sllavë dhe prandaj duhet të flitet vetëm sllavisht.
Maqedonia, harron se Evropa, ku ajo dëshiron kaq shumë të anëtarësohet, vlerëson dhe respekton çdo lloj gjuhe të folur apo të shkruar. Prandaj ajo e ka detyrim ndërkombëtarë respektimin e gjuhës shqipe si gjuhë shtet-formuese. Në të kundërt vetë shqiptarët kanë të drejtë të rebelohen për respektimin e gjuhës së tyre, sepse kjo është një e drejtë themelore ndërkombëtare.
Shqiptarët, nuk duhet të reshtin duke e kërkuar këtë të drejtë derisa të gjej zbatim, sepse gjuha është ajo që identifikon një komb dhe e dallon atë nga të tjerët. Ju shqiptarë në Maqedoni, duhet të insistoni që gjuha juaj (shqipe) të bëhet me çdo kusht mbi baza ligjore (e garantuara në Kushtetutën e shtetit të Maqedonisë) bashkë me atë sllaven, gjuhë shtet-formuese.
Në këto kushte, shqiptarët, kanë dy mundësi për të rigjetur vetën e tyre me të drejta të plota në Maqedoni. Së pari, mund të pranojnë të qëndrojnë si komb shtet-formues bashkë me sllavët, por duke gëzuar të gjitha të drejtat që karakterizon një komb, duke u nisur që nga gjuha, kultura, tradita, politika (Pjesëmarrje të barabartë dhe të fuqishme në nivelet e larta të institucioneve drejtuese të shtetit), të kenë të drejtë pjesëmarrje duke zënë nivele të rëndësishme drejtuese edhe në elitën ushtarake të këtij shteti (Nëse Maqedonia, si shtet multietnik, pretendon të anëtarësohet në NATO, duke paraqitur një ushtri vetëm me sllavë, atëherë integrimi i saj, për fatin e keq edhe të shqiptarëve nuk ka për të ndodhur asnjëherë), të ketë të drejta të plota për promovimin dhe zhvillimin e ekonomisë së këtij shteti.
Si mund të realizohet kjo, përderisa deri tani nuk është bërë realitet? Kjo mund të realizohet me politizimin e shqiptarëve. Dikush mund të thotë, se nuk po paraqitni një risi, pasi shqiptarët e Maqedonisë janë të politizuar, sepse kanë partitë e tyre. Mendoj, se klasa politike shqiptare në Maqedoni, ka vepruar që nga fillimet e saj në mënyrë krejtësisht të gabuar, sepse ajo e ka bazuar veprimtarinë e saj duke bërë opozitë brenda llojit.
Realiteti politik i shqiptarëve të Maqedonisë- deri sa të realizoj të drejtat e plota të shqiptarëve që pretendon se i përfaqëson- duhet të jetë i bashkuar si një i vetëm dhe solid duke besuar se opozita vetme e tyre është realiteti politik i përfaqësuar nga sllavët, sepse këto të fundit kanë qenë/janë penguesit kryesor të aspiratave të tyre për liri. Nuk arrij ta kuptoj, se si njëra nga partitë shqiptare, vazhdon akoma të jetë në koalicion qeverisës pikërisht me ata që publikuan enciklopedinë duke ofenduar dhe diskriminuar në mënyrë zyrtare pikërisht shqiptarët.
Duke u nisur nga fakti se kjo parti shqiptare- e cila ka gëzuar pikërisht besimin e përfaqësimit nga qytetarët shqiptarë- vazhdon të qeverisë edhe pas skandalit të fundit që ka lidhje me botimin e enciklopedisë. Atëherë lind natyrshëm pyetja: interesat e kujt përfaqëson kjo parti dhe cili është qëllimi i saj në bashkëqeverisje, kur ajo në herë të parë mohon të drejtat e zgjedhësve të saj dhe në një farë mënyrë pranon t’i cenohet dhe t’i diskriminohet edhe identiteti i saj, përderisa edhe ajo është e përbërë me shqiptarë.
Gjëja e parë që duhet të kishte bërë kjo parti pas skandalit të enciklopedisë është se: ajo duhet të kishte dalë menjëherë nga ai koalicion qeverisës dhe duhet të kishte thirrur të gjithë qytetarët shqiptarë, të cilët janë në të njëjtën kohë votuesit e tyre për të dalë në tubime legjitime në mbrojtje të drejtave të tyre legjitime. Hapi i dytë, të gjitha subjektet politike shqiptare, duhet të lënë mënjanë egoizmat e vjetra për tu bashkuar të gjithë së bashku në mbrojtjet të identitetit të tyre shqiptarë.
Megjithatë, nëse realiteti aktual i politikës shqiptare në Maqedoni nuk është në gjendje apo nuk ka interesa të përbashkëta për të mbrojtur të drejtat legjitime të qytetarëve të tyre, nuk përbën fundin e botës, sepse vetë shqiptarët e Maqedonisë janë në gjendje të mbrojnë të drejtat e tyre.
Ato mund dhe duhet t’i mbrojnë të drejtat e tyre, duke bërë çdo ditë e çdo natë tubime masive dhe paqësore, derisa zëri i tyre të dëgjohet në gjithë botën. Aktualisht, shqiptarët në Maqedoni kanë nevojë për një figurë model si Luterking, që mund t’i drejtoj dhe t’i orientoj drejt lirë së merituar.
Së dyti, duke analizuar faktin se: sllavët e Maqedonisë edhe përse në fillim krijuan një «shtet territorial artificial» dhe jo «kombëtar», me kalimin e kohës nëse do të kishin dashur, duke përdorur politika përfshirëse, mund të kishin arritur në fazën e dytë që është shndrimi i shtetit të Maqedonisë në një shtet të vërtetë kombëtar dhe unitar. Gjatë gjithë periudhës së shtetit të pavarur të Maqedonisë, sllavët kanë treguar që jo vetëm nuk duan të bëjnë një shtet unitar që i trajton të gjithë qytetarët në mënyrë të barabartë, por mbi të gjitha ata e kanë luftuar dhe po e luftojnë me çdo kusht që kjo të ndodh.
Prandaj, në këto rrethana, shqiptarët duke u trajtuar si qytetarë të dorës së dytë e shikojnë të pamundur të vazhdojnë të bashkëjetojnë dhe të qëndrojnë në një shtet të përbashkët me sllavët. Zgjidhja e përkryer do të ishte që shqiptarët duke qenë se janë komb, sepse i kanë të gjithë element për tu karakterizuar si të tillë, duhet të krijojnë shtetin e tyre, ku më vonë të vendosin vetë për fatin e tyre.
Gjithmonë duhet të kemi parasysh që edhe ky proces duhet të ndodh vetëm dhe vetëm duke shfrytëzuar mekanizmat demokratik dhe paqësor. Kjo do të thotë se: shqiptarët e Maqedonisë duhet të transformohen nga qytetarë të dorës së dytë dhe të diskriminuar në qytetarë me drejta të plota. Natyrisht këto të drejta nuk mund t’i fitojnë vetëm duke realizuar një shtet të ri, ato mund t’i gëzojnë edhe me forma të tjera, për shembull duke realizuar një formë të plotë federalizmi.
Megjithatë, mendoj se çarja mes sllavëve dhe shqiptarëve në Maqedoni është kaq shumë e qartë dhe e thellë, sa forma e federalizmit nuk do të ishte një zgjidhje afatgjate. Prandaj, zgjidhja më e mirë dhe e pranueshme do të ishte që shqiptarët të kishin shtetin e tyre të pavarur dhe me vullnetin e tyre të lirë të vendosin se çdo të bëjnë në të ardhmen.
Shqiptarët dhe sllavët në «shtetin artificial» të Maqedonisë
Principi që gjithmonë ka luajtur një rol vendimtarë në ndërtimin e shtetit është nacionalizmi. Në të vërtetë pak shtete janë me të vërtetë «shtete kombëtare», sepse popullsia e pjesës më të madhe të shteteve jo vetëm që është heterogjene, (përderisa kanë minoritete etnike domethënëse dhe shumë prej tyre janë qartësisht të ndara) por edhe për faktin se shpesh kufijtë e këtyre shteteve nuk konçidojnë me popullatat e posaçme etnike.
Gjithashtu brenda këtyre shteteve, ka qoftë etni ashtu edhe kombe. Disa nga këto etni kërkojnë të bëhen kombe të plotësuara me shtetin ose pa shtetin përbërës. Në disa raste të tjera, komunitetet etnike nuk janë të kënaqur të mbeten si të tillë, por kërkojnë të maksimizojnë influencën dhe privilegjet e tyre brenda një komuniteti më të gjerë politik ose shteti-nacional.
Maqedonia është «shtet artificial», sepse me të vërtetë ka një territor të përcaktuar, një popullsi dhe sovranitetin, të cilat janë elementët kryesor për të formuar një shtet modern, por realisht ajo është shtet multietnik i formuar mbi baza artificiale që mund të krahasohet fare mire me Jugosllavinë, me të vetmin ndryshim se Maqedoninë e krijuan dhe e njohën fuqitë e mëdha, ndërsa Jugosllavia në Paqen e Parisit 1919 u paraqit si fakt i kryer para fuqive të mëdha.
Maqedonia, aktualisht ka një popullsi, e cila përbëhet nga dy etni kryesore, shqiptarët dhe sllavët, të cilën kanë dhe përqindjet më të larta në përbërjen e popullsisë së këtij shteti. Në të vërtetë sllavët qenë më të privilegjuar që në periudhën e Jugosllavisë. Për rrjedhojë patën më shumë potenciale politike për krijimin e shtetit të ri maqedonas dhe në të njëjtën kohë, trashëguan me fanatizëm modelin e vjetër të Jugosllavisë, sepse vazhduan të mbanin të njëjtin qëndrim diskriminues dhe shtypës mbi shqiptarët, për t’i pasur gjithmonë nën kontroll dhe në izolim institucional, kulturor, ushtarak, politik, arsimor etj.
Sllavët e Maqedonisë, duke shfrytëzuar privilegjet që gëzonin si dhe situatën kaotike që po kalonte ish Jugosllavia, ku aksionet etnike dhe politike po krijonin precedentë të rrezikshëm në Ballkan dhe më gjerë, duke siguruar edhe garancinë autoriteteve ndërkombëtare, të cilët nuk dëshironin burime të reja konfliktesh në këtë rajon, arritën të krijonin Maqedoninë si «shtet artificial». Ato e reklamuat këtë hap në arenën ndërkombëtare duke deklaruar se kishin krijuar shtetin e vërtetë kombëtarë maqedonas.
Kjo nuk ishte e vërtetë, sepse kombi është një komunitet me ligje dhe institucione legale. Anëtarët e saj janë të lidhur nga një kod i përbashkët dhe kanë të njëjtat të drejta dhe detyrime. Pra, në linjë princip, ku nuk ka përjashtime në bazë të racës, të ngjyrës, gjuhës, besimit, moshës, seksit.
Shteti maqedonas, nuk mund ishte dhe as nuk mund të pretendohet se është shtet kombëtar. Ai ka qenë që në fillim «shtet artificial» dhe vazhdon të mbetet i tillë, sepse qytetarët e këtij shteti, kanë një kod të përbashkët që është bërë vetëm nga një etni përbërëse që është ajo sllave, e cila jo vetëm nuk ka bashkëpunuar me etnitë përbërëse të këtij shteti, por as nuk e ka zbatuar atë në mënyrë uniforme dhe të barabartë duke bërë dallime mbi kriterin e kombësisë.
Kjo do të thotë, se qytetarët e shtetit maqedonas nuk gëzonin të njëjtat të drejta dhe detyrime. Sllavët gëzonin të gjitha të drejtat e qytetarit modern, bile edhe më shumë, duke gëzuar edhe të drejtën për të shtypur, shfrytëzuar dhe diskriminuar shqiptarët, të cilët në kushtet e një robërimi mesjetar nuk mund të gëzonin as të drejtën themelore të natyrës, atë të qenit shqiptarë.
Kjo situatë krijoj një nënshtetësi të dyfishtë në këtë shtet, sepse sllavët jo vetëm ishin/janë qytetarë të dorës së parë në këtë shtet, por në të njëjtën kohë ishin/janë ata që duhet ta mbanin/mbajnë dhe ta riorganizonin ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht shtetin maqedonas. Ndërsa shqiptarët ishin/janë nënshtetas të dorës së dytë, thjeshtë një numër qytetarësh që për fatin e keq të sllavëve përbënin/përbëjnë de fakto popullsinë e saj, por që nuk mund të kishin/kenë asnjë lloj roli shteti-formues dhe për rrjedhojë nuk mund të gëzonin/gëzojnë të drejtat e tyre legjitime.
Pra, në Maqedoni, nënshtetësia nuk shprehte/shpreh vëllazëri dhe solidaritet përmes një pjesëmarrje të përgjithshme sociale dhe politike, sepse vetëm ata që kishin/kanë të drejta të plota mund të merrnin pjesë dhe të vetmit që i gëzonin/gëzojnë plotësisht këto të drejta ishin/janë vetëm sllavët.
Gjithashtu një karakteristikë tjetër mjaft e rëndësishme për plotësuar kushtin e një shteti-kombëtar është bashkë-ndarja e një kulture të përbashkët. Kjo ripërcakton edhe njëherë faktin, se Maqedonia nuk është një shtet kombëtar, por një «shtet artificial», sepse nuk ka një kulturë unanime që funksionon mbi ndarjen e vlerave, miteve dhe simboleve të përbashkëta.
Maqedonia nuk është shtetet kombëtar me një komunitet kulturor të përbashkët, sepse qytetarët e saj nuk socializohen me një sistem besimesh uniform dhe të ndara bashkërisht, për shembull gjuha shqipe nuk gëzon të drejtën legjitime që të përdoret në institucionet publike të këtij shteti, bile ajo ndjehet fort e kërcënuar dhe censuruar nga sllavët, të cilët duan të krijojnë një imazh krejt të rremë, se në Maqedoni ka vetëm sllavë dhe prandaj duhet të flitet vetëm sllavisht.
Maqedonia, harron se Evropa, ku ajo dëshiron kaq shumë të anëtarësohet, vlerëson dhe respekton çdo lloj gjuhe të folur apo të shkruar. Prandaj ajo e ka detyrim ndërkombëtarë respektimin e gjuhës shqipe si gjuhë shtet-formuese. Në të kundërt vetë shqiptarët kanë të drejtë të rebelohen për respektimin e gjuhës së tyre, sepse kjo është një e drejtë themelore ndërkombëtare.
Shqiptarët, nuk duhet të reshtin duke e kërkuar këtë të drejtë derisa të gjej zbatim, sepse gjuha është ajo që identifikon një komb dhe e dallon atë nga të tjerët. Ju shqiptarë në Maqedoni, duhet të insistoni që gjuha juaj (shqipe) të bëhet me çdo kusht mbi baza ligjore (e garantuara në Kushtetutën e shtetit të Maqedonisë) bashkë me atë sllaven, gjuhë shtet-formuese.
Në këto kushte, shqiptarët, kanë dy mundësi për të rigjetur vetën e tyre me të drejta të plota në Maqedoni. Së pari, mund të pranojnë të qëndrojnë si komb shtet-formues bashkë me sllavët, por duke gëzuar të gjitha të drejtat që karakterizon një komb, duke u nisur që nga gjuha, kultura, tradita, politika (Pjesëmarrje të barabartë dhe të fuqishme në nivelet e larta të institucioneve drejtuese të shtetit), të kenë të drejtë pjesëmarrje duke zënë nivele të rëndësishme drejtuese edhe në elitën ushtarake të këtij shteti (Nëse Maqedonia, si shtet multietnik, pretendon të anëtarësohet në NATO, duke paraqitur një ushtri vetëm me sllavë, atëherë integrimi i saj, për fatin e keq edhe të shqiptarëve nuk ka për të ndodhur asnjëherë), të ketë të drejta të plota për promovimin dhe zhvillimin e ekonomisë së këtij shteti.
Si mund të realizohet kjo, përderisa deri tani nuk është bërë realitet? Kjo mund të realizohet me politizimin e shqiptarëve. Dikush mund të thotë, se nuk po paraqitni një risi, pasi shqiptarët e Maqedonisë janë të politizuar, sepse kanë partitë e tyre. Mendoj, se klasa politike shqiptare në Maqedoni, ka vepruar që nga fillimet e saj në mënyrë krejtësisht të gabuar, sepse ajo e ka bazuar veprimtarinë e saj duke bërë opozitë brenda llojit.
Realiteti politik i shqiptarëve të Maqedonisë- deri sa të realizoj të drejtat e plota të shqiptarëve që pretendon se i përfaqëson- duhet të jetë i bashkuar si një i vetëm dhe solid duke besuar se opozita vetme e tyre është realiteti politik i përfaqësuar nga sllavët, sepse këto të fundit kanë qenë/janë penguesit kryesor të aspiratave të tyre për liri. Nuk arrij ta kuptoj, se si njëra nga partitë shqiptare, vazhdon akoma të jetë në koalicion qeverisës pikërisht me ata që publikuan enciklopedinë duke ofenduar dhe diskriminuar në mënyrë zyrtare pikërisht shqiptarët.
Duke u nisur nga fakti se kjo parti shqiptare- e cila ka gëzuar pikërisht besimin e përfaqësimit nga qytetarët shqiptarë- vazhdon të qeverisë edhe pas skandalit të fundit që ka lidhje me botimin e enciklopedisë. Atëherë lind natyrshëm pyetja: interesat e kujt përfaqëson kjo parti dhe cili është qëllimi i saj në bashkëqeverisje, kur ajo në herë të parë mohon të drejtat e zgjedhësve të saj dhe në një farë mënyrë pranon t’i cenohet dhe t’i diskriminohet edhe identiteti i saj, përderisa edhe ajo është e përbërë me shqiptarë.
Gjëja e parë që duhet të kishte bërë kjo parti pas skandalit të enciklopedisë është se: ajo duhet të kishte dalë menjëherë nga ai koalicion qeverisës dhe duhet të kishte thirrur të gjithë qytetarët shqiptarë, të cilët janë në të njëjtën kohë votuesit e tyre për të dalë në tubime legjitime në mbrojtje të drejtave të tyre legjitime. Hapi i dytë, të gjitha subjektet politike shqiptare, duhet të lënë mënjanë egoizmat e vjetra për tu bashkuar të gjithë së bashku në mbrojtjet të identitetit të tyre shqiptarë.
Megjithatë, nëse realiteti aktual i politikës shqiptare në Maqedoni nuk është në gjendje apo nuk ka interesa të përbashkëta për të mbrojtur të drejtat legjitime të qytetarëve të tyre, nuk përbën fundin e botës, sepse vetë shqiptarët e Maqedonisë janë në gjendje të mbrojnë të drejtat e tyre.
Ato mund dhe duhet t’i mbrojnë të drejtat e tyre, duke bërë çdo ditë e çdo natë tubime masive dhe paqësore, derisa zëri i tyre të dëgjohet në gjithë botën. Aktualisht, shqiptarët në Maqedoni kanë nevojë për një figurë model si Luterking, që mund t’i drejtoj dhe t’i orientoj drejt lirë së merituar.
Së dyti, duke analizuar faktin se: sllavët e Maqedonisë edhe përse në fillim krijuan një «shtet territorial artificial» dhe jo «kombëtar», me kalimin e kohës nëse do të kishin dashur, duke përdorur politika përfshirëse, mund të kishin arritur në fazën e dytë që është shndrimi i shtetit të Maqedonisë në një shtet të vërtetë kombëtar dhe unitar. Gjatë gjithë periudhës së shtetit të pavarur të Maqedonisë, sllavët kanë treguar që jo vetëm nuk duan të bëjnë një shtet unitar që i trajton të gjithë qytetarët në mënyrë të barabartë, por mbi të gjitha ata e kanë luftuar dhe po e luftojnë me çdo kusht që kjo të ndodh.
Prandaj, në këto rrethana, shqiptarët duke u trajtuar si qytetarë të dorës së dytë e shikojnë të pamundur të vazhdojnë të bashkëjetojnë dhe të qëndrojnë në një shtet të përbashkët me sllavët. Zgjidhja e përkryer do të ishte që shqiptarët duke qenë se janë komb, sepse i kanë të gjithë element për tu karakterizuar si të tillë, duhet të krijojnë shtetin e tyre, ku më vonë të vendosin vetë për fatin e tyre.
Gjithmonë duhet të kemi parasysh që edhe ky proces duhet të ndodh vetëm dhe vetëm duke shfrytëzuar mekanizmat demokratik dhe paqësor. Kjo do të thotë se: shqiptarët e Maqedonisë duhet të transformohen nga qytetarë të dorës së dytë dhe të diskriminuar në qytetarë me drejta të plota. Natyrisht këto të drejta nuk mund t’i fitojnë vetëm duke realizuar një shtet të ri, ato mund t’i gëzojnë edhe me forma të tjera, për shembull duke realizuar një formë të plotë federalizmi.
Megjithatë, mendoj se çarja mes sllavëve dhe shqiptarëve në Maqedoni është kaq shumë e qartë dhe e thellë, sa forma e federalizmit nuk do të ishte një zgjidhje afatgjate. Prandaj, zgjidhja më e mirë dhe e pranueshme do të ishte që shqiptarët të kishin shtetin e tyre të pavarur dhe me vullnetin e tyre të lirë të vendosin se çdo të bëjnë në të ardhmen.
