Dr. Alban DaciBotuar me 13 prill 2009
Gazeta NDRYSHE dhe me 16 tek
Gazeta REPUBLIKA
Sipas Anthony Arblaster- demokracia është term që jashtë kuptimit preciz, përfaqëson gjithmonë një princip politik, një ideal, një pasion dhe është motivi për të cilin do të jetë gjithmonë e vështirë që të akordohet mbi një kuptim të pajtueshëm nga të gjithë. Studiuesi anglosakson shton edhe më tej duke theksuar se : "në bazë të gjithë definicioneve të demokracisë, megjithatë më rafinuese dhe komplekse, qëndron ideja e një pushteti popullor, të një shteti ku pushteti, dhe ndoshta i njëjti autoritet, gjendet tek populli".
Sot, mund të thuhet që nuk ka më pothuajse asnjë regjim politik mbi Tokë, që nuk spirohet- të paktën me fjalë, në shpalljen solemne zyrtare dhe në kushtetuta- në legjitimitetin demokratik.
I vetmi autoritet që sot mund të jap në një qeveri, një asamble, një leaderi karizmatik pushtetin e komandimit, disponim të burimeve njerëzore dhe materiale të pranishme në një kolektivitet dhe aftësinë për ti rregulluar, organizuar, për t’i vënë në përfundime të mira është pikërisht populli.
Demokracia është një stil mendimi- akoma para se të jetë një doktrinë dhe një ideologji-që:
si liberalizmi, ekzalton të drejtat e pa parashikuara të individit kundër çdo tentimi totalitar, por në diferencë me liberalizmin, nuk beson në dorën e padukshme të tregut, nuk jep rendësi të tepruar në rregullat kushtetuese (për shembull në ndarjen e pushteteve) dhe mbi të gjitha nuk jep dorëheqje në "etikën e projektit", pra në primatin e politikës, e bindur që shoqëria civile ka shumë privilegje dhe ndotje dhe për këtë arsye duhet riformuar, duke u mbështetur në kontrollin e aparateve publike.
si socialdemokracia, është e impenjuar për të parandërtuar kushte konkrete të ekzistencës që bëjnë të ndjehen mirë të gjithë qytetarët, por në ndryshim të socialdemokratëve, refuzon materializmin e shoqërisë së konsumit.
Një shembull kuptimplotë të termit Demokraci, me një shifër të lartë teorike na e ofron përkthimi intelektual i Norberto Bobbio. Në zërin "Demokracia" të shkruar për Fjalorin politik të UTET, studiuesi nga Torino kupton, me terminin, atë demokraci liberale që sot duket sikur nuk do të ketë më armiq, mbi të gjitha në Perëndim. Për ta përcaktuar, faktikisht, janë rregullat e lojës- ose procedurat universale- që përcaktojnë mënyrat, format, me të cilat duhet të arrihet në vendimet kolektive, ndërsa asgjë nuk thuhet për sa u përket përmbajtjeve të saja të mundura.
Për sa i përket Demokracisë, Bobbio këshillon nëntë procedura universale që i duken më të rëndësishme:
Organi maksimal politik, që i është dorëzuar funksioni legjislativ, i cili duhet të jetë i përbërë me anëtarë të zgjedhur direkt ose jo direkt , me zgjedhje të gradës së parë ose të gradës së dytë, nga populli;
Përkrah organit suprem legjislativ duhet të jenë edhe institucione të tjera me drejtues të zgjedhur, si entet administrative lokale ose kryetari i Shtetit ( siç ndodh në Republika);
Zgjedhësit duhet të jenë të gjithë qytetarët që kanë moshën madhore pa dallim race, feje, dhe seksi.
Të gjithë zgjedhësit duhet të kenë votë të barabartë.
Të gjithë zgjedhësit duhet të jenë të lirë të votojnë sipas opinionit të formuar pak a shumë lirshëm, pra në një garë të lirë të grupeve politike që garojnë për të formuar përfaqësimin kombëtar.
Duhet të jenë të lirë edhe në kuptimin që duhet të vendosen në kushte për të pasur alternativa reale;
Si për zgjedhjet e përfaqësuesve si për vendimet e organit të tij suprem politik vlen principi i mazhorancës numerike, edhe pse mund të përcaktohen forma të ndryshme mazhorancash sipas kritereve të përcaktuara;
Asnjë vendim i marrë nga maxhoranca nuk duhet të limitoj të drejtat e minorancës, sidomos të drejtën për tu bërë në kushte të barabarta mazhorancë;
9. Organi i qeverisjes duhet të ketë besimin e parlamentit ose të kryetarit të pushtetit ekzekutiv që është i zgjedhur nga populli.
Mbi bazën e konsideratave të zhvilluara deri tani, pikat e nënvizuara nga Bobbio, nuk përcaktojnë Demokracinë në përjashtimin e fortë të saj, por liberalizmin e bashkëkohorëve.
Termi liberalizëm është i lidhur, të paktën historikisht me elitën politike, me një stil politik të limituar, si në anën objektive (ligji nuk mund të disiplinoj çdo fushë njerëzore) si dhe në anën subjektive (vota dhe qeveria janë funksione që u përkasin pak personave që kanë në dorë kapacitet e parashikuara me ligj).
Në qendër të teorisë që po analizojmë janë gjithmonë të drejtat e individëve- në traditën më të mirë liberale- por vlera e tyre dhe zona janë aq shumë të hapura derisa bëhen të panjohura për një jurist që do hartonte kushtetutat e tetëqindtës: brezat e të drejtave janë (deri më sot) tre- civile, politike dhe sociale- dhe këto të fundit nuk janë më pak të rëndësishme se të tjerat por përcaktojnë një kusht të rëndësishëm.
Pjesë e pandarë pa të cilën nuk do të kishte kuptim as demokracia e as liberalizmi janë qytetarët dhe kompetencat që ato kanë. Në një vend me tranzicion dhe në demokratizim e sipër, ku qytetarët sapo kanë filluar të mësojnë artin e të qeverisurit vetëm, problemi i kompetencës prezantohet me urgjencë dhe ka një rëndësi të veçantë teorike për tu vënë në praktikë. Por, edhe vendet që prej kohësh kanë institucionet demokratike të konsoliduara na paraqesin se kanë limite të rënda për sa u përket kompetencave të qytetarëve.
Sipas vizion klasik, qytetarët duhet të ndjekin të mirën kolektive, të kuptuar si një e mirë e përgjithshme, interes publik, mirëqenie e vendit, kombit etj.
Nga aplikimi i një koncepti në demokracitë moderne del në dritë portreti i "qytetarit të mirë": i interesuar për gjërat publike në jetën politike; i mirinformuar mbi problemet, mbi kandidatët dhe partitë, i impenjuar me qytetarët e tjerë për zgjidhjen e çështjeve të interesit kolektiv; që merr pjesë aktivisht përmes votës, asambleve dhe kanaleve të komunikimit në formimin e vendimeve qeverisëse; i motivuar në aktivitet e tij nga dëshira për të arritur qëllimin e mirëqenies kolektive.
Rezulton shumë qartë se: në praktikë pak qytetarë edhe ata të vendeve demokratike të afirmuar janë në gjendje të kënaqin këtë portret ideal.
Por ky ideal është akoma sot kaq i rëndësishëm? Koncepti klasik kur aplikohet në sistemet moderne demokratike, tregon një dobësi të rëndë: duke i trajtuar qytetarët sikur të ishin anëtarë të një entiteti politik. Sot, përkundrazi, ekzistojnë shumë entitete kolektive, ku qytetarët mund të bëhen pjesë, nga qyteti, kombi deri tek gjithë humanizmi. Në këtë kuptim vizioni klasik nuk i ndihmon qytetarët të kuptojnë të mirën se cilin publik duhet të ndjekin.
Një vizion shumë i ngushtë dhe koherent me individualizmin modern është ajo sipas së cilës çdo qytetar duhet të reagoj mbi bazën e interesit të tij, ku (të tijën) përfshin edhe interesin e atyre që ai ndjehet më afër: miq, familjarët, e kështu me radhë.
Sipas këtij koncepti, në versionin e tij më të përhapur, e mira publike përbëhet nga shuma e interesave individuale, të integruara mbi bazën e ndonjë principi të justifikuar, si rregulli i mazhorancës.
Vizioni modern e ndan shumë shpirtin dhe sostancën me vizionin klasik. Të përqafosh një koncept të tillë nuk do të thotë faktikisht të mohosh që individët kanë interesa për të avancuar të mirën kolektive ku bëjnë pjesë, përkundrazi vëzhgimi i përbashkët është se: ata ndonjëherë kërkojnë ta promovojnë atë të mirë.
Duke i dhënë rëndësi jetës politike, një vizion i tillë nuk përjashton të paktën një nivel të lartë të pjesëmarrjes aktive të qytetarëve.
Nëse interesi i disa qytetarëve është në kundërshtim me të mirën kolektive nuk do të thotë patjetër të reagosh për ndjekjen e saj.
Edhe ata që mbështesin se qytetarët ndonjëherë caktojnë si prioritare të mirën e përgjithshme në krahasim me interesin personal, konkordojnë mbi faktin se nxitësit për të vepruar si altruistë janë më të dobët se sa ata që reagojnë si egoistë.
Sipas Anthony Arblaster- demokracia është term që jashtë kuptimit preciz, përfaqëson gjithmonë një princip politik, një ideal, një pasion dhe është motivi për të cilin do të jetë gjithmonë e vështirë që të akordohet mbi një kuptim të pajtueshëm nga të gjithë. Studiuesi anglosakson shton edhe më tej duke theksuar se : "në bazë të gjithë definicioneve të demokracisë, megjithatë më rafinuese dhe komplekse, qëndron ideja e një pushteti popullor, të një shteti ku pushteti, dhe ndoshta i njëjti autoritet, gjendet tek populli".
Sot, mund të thuhet që nuk ka më pothuajse asnjë regjim politik mbi Tokë, që nuk spirohet- të paktën me fjalë, në shpalljen solemne zyrtare dhe në kushtetuta- në legjitimitetin demokratik.
I vetmi autoritet që sot mund të jap në një qeveri, një asamble, një leaderi karizmatik pushtetin e komandimit, disponim të burimeve njerëzore dhe materiale të pranishme në një kolektivitet dhe aftësinë për ti rregulluar, organizuar, për t’i vënë në përfundime të mira është pikërisht populli.
Demokracia është një stil mendimi- akoma para se të jetë një doktrinë dhe një ideologji-që:
si liberalizmi, ekzalton të drejtat e pa parashikuara të individit kundër çdo tentimi totalitar, por në diferencë me liberalizmin, nuk beson në dorën e padukshme të tregut, nuk jep rendësi të tepruar në rregullat kushtetuese (për shembull në ndarjen e pushteteve) dhe mbi të gjitha nuk jep dorëheqje në "etikën e projektit", pra në primatin e politikës, e bindur që shoqëria civile ka shumë privilegje dhe ndotje dhe për këtë arsye duhet riformuar, duke u mbështetur në kontrollin e aparateve publike.
si socialdemokracia, është e impenjuar për të parandërtuar kushte konkrete të ekzistencës që bëjnë të ndjehen mirë të gjithë qytetarët, por në ndryshim të socialdemokratëve, refuzon materializmin e shoqërisë së konsumit.
Një shembull kuptimplotë të termit Demokraci, me një shifër të lartë teorike na e ofron përkthimi intelektual i Norberto Bobbio. Në zërin "Demokracia" të shkruar për Fjalorin politik të UTET, studiuesi nga Torino kupton, me terminin, atë demokraci liberale që sot duket sikur nuk do të ketë më armiq, mbi të gjitha në Perëndim. Për ta përcaktuar, faktikisht, janë rregullat e lojës- ose procedurat universale- që përcaktojnë mënyrat, format, me të cilat duhet të arrihet në vendimet kolektive, ndërsa asgjë nuk thuhet për sa u përket përmbajtjeve të saja të mundura.
Për sa i përket Demokracisë, Bobbio këshillon nëntë procedura universale që i duken më të rëndësishme:
Organi maksimal politik, që i është dorëzuar funksioni legjislativ, i cili duhet të jetë i përbërë me anëtarë të zgjedhur direkt ose jo direkt , me zgjedhje të gradës së parë ose të gradës së dytë, nga populli;
Përkrah organit suprem legjislativ duhet të jenë edhe institucione të tjera me drejtues të zgjedhur, si entet administrative lokale ose kryetari i Shtetit ( siç ndodh në Republika);
Zgjedhësit duhet të jenë të gjithë qytetarët që kanë moshën madhore pa dallim race, feje, dhe seksi.
Të gjithë zgjedhësit duhet të kenë votë të barabartë.
Të gjithë zgjedhësit duhet të jenë të lirë të votojnë sipas opinionit të formuar pak a shumë lirshëm, pra në një garë të lirë të grupeve politike që garojnë për të formuar përfaqësimin kombëtar.
Duhet të jenë të lirë edhe në kuptimin që duhet të vendosen në kushte për të pasur alternativa reale;
Si për zgjedhjet e përfaqësuesve si për vendimet e organit të tij suprem politik vlen principi i mazhorancës numerike, edhe pse mund të përcaktohen forma të ndryshme mazhorancash sipas kritereve të përcaktuara;
Asnjë vendim i marrë nga maxhoranca nuk duhet të limitoj të drejtat e minorancës, sidomos të drejtën për tu bërë në kushte të barabarta mazhorancë;
9. Organi i qeverisjes duhet të ketë besimin e parlamentit ose të kryetarit të pushtetit ekzekutiv që është i zgjedhur nga populli.
Mbi bazën e konsideratave të zhvilluara deri tani, pikat e nënvizuara nga Bobbio, nuk përcaktojnë Demokracinë në përjashtimin e fortë të saj, por liberalizmin e bashkëkohorëve.
Termi liberalizëm është i lidhur, të paktën historikisht me elitën politike, me një stil politik të limituar, si në anën objektive (ligji nuk mund të disiplinoj çdo fushë njerëzore) si dhe në anën subjektive (vota dhe qeveria janë funksione që u përkasin pak personave që kanë në dorë kapacitet e parashikuara me ligj).
Në qendër të teorisë që po analizojmë janë gjithmonë të drejtat e individëve- në traditën më të mirë liberale- por vlera e tyre dhe zona janë aq shumë të hapura derisa bëhen të panjohura për një jurist që do hartonte kushtetutat e tetëqindtës: brezat e të drejtave janë (deri më sot) tre- civile, politike dhe sociale- dhe këto të fundit nuk janë më pak të rëndësishme se të tjerat por përcaktojnë një kusht të rëndësishëm.
Pjesë e pandarë pa të cilën nuk do të kishte kuptim as demokracia e as liberalizmi janë qytetarët dhe kompetencat që ato kanë. Në një vend me tranzicion dhe në demokratizim e sipër, ku qytetarët sapo kanë filluar të mësojnë artin e të qeverisurit vetëm, problemi i kompetencës prezantohet me urgjencë dhe ka një rëndësi të veçantë teorike për tu vënë në praktikë. Por, edhe vendet që prej kohësh kanë institucionet demokratike të konsoliduara na paraqesin se kanë limite të rënda për sa u përket kompetencave të qytetarëve.
Sipas vizion klasik, qytetarët duhet të ndjekin të mirën kolektive, të kuptuar si një e mirë e përgjithshme, interes publik, mirëqenie e vendit, kombit etj.
Nga aplikimi i një koncepti në demokracitë moderne del në dritë portreti i "qytetarit të mirë": i interesuar për gjërat publike në jetën politike; i mirinformuar mbi problemet, mbi kandidatët dhe partitë, i impenjuar me qytetarët e tjerë për zgjidhjen e çështjeve të interesit kolektiv; që merr pjesë aktivisht përmes votës, asambleve dhe kanaleve të komunikimit në formimin e vendimeve qeverisëse; i motivuar në aktivitet e tij nga dëshira për të arritur qëllimin e mirëqenies kolektive.
Rezulton shumë qartë se: në praktikë pak qytetarë edhe ata të vendeve demokratike të afirmuar janë në gjendje të kënaqin këtë portret ideal.
Por ky ideal është akoma sot kaq i rëndësishëm? Koncepti klasik kur aplikohet në sistemet moderne demokratike, tregon një dobësi të rëndë: duke i trajtuar qytetarët sikur të ishin anëtarë të një entiteti politik. Sot, përkundrazi, ekzistojnë shumë entitete kolektive, ku qytetarët mund të bëhen pjesë, nga qyteti, kombi deri tek gjithë humanizmi. Në këtë kuptim vizioni klasik nuk i ndihmon qytetarët të kuptojnë të mirën se cilin publik duhet të ndjekin.
Një vizion shumë i ngushtë dhe koherent me individualizmin modern është ajo sipas së cilës çdo qytetar duhet të reagoj mbi bazën e interesit të tij, ku (të tijën) përfshin edhe interesin e atyre që ai ndjehet më afër: miq, familjarët, e kështu me radhë.
Sipas këtij koncepti, në versionin e tij më të përhapur, e mira publike përbëhet nga shuma e interesave individuale, të integruara mbi bazën e ndonjë principi të justifikuar, si rregulli i mazhorancës.
Vizioni modern e ndan shumë shpirtin dhe sostancën me vizionin klasik. Të përqafosh një koncept të tillë nuk do të thotë faktikisht të mohosh që individët kanë interesa për të avancuar të mirën kolektive ku bëjnë pjesë, përkundrazi vëzhgimi i përbashkët është se: ata ndonjëherë kërkojnë ta promovojnë atë të mirë.
Duke i dhënë rëndësi jetës politike, një vizion i tillë nuk përjashton të paktën një nivel të lartë të pjesëmarrjes aktive të qytetarëve.
Nëse interesi i disa qytetarëve është në kundërshtim me të mirën kolektive nuk do të thotë patjetër të reagosh për ndjekjen e saj.
Edhe ata që mbështesin se qytetarët ndonjëherë caktojnë si prioritare të mirën e përgjithshme në krahasim me interesin personal, konkordojnë mbi faktin se nxitësit për të vepruar si altruistë janë më të dobët se sa ata që reagojnë si egoistë.
