Revolucioni i Tulipanëve

Dr. Alban Daci

Botuar me 23 shkurt 2009

Gazeta NDRYSHE

Një tjetër republikë ish sovjetike ka vendosur të përfitoj nga era e ndryshimeve që po kalon Azia Qendrore. Pas Taxhikistanit, me 199.900 kilometri katror sipërfaqe, Kirgistani është një ndër vendet më të vogla të ish perandorisë ruse. Një tokë e fshehur mes luginës së Ferganës, Lumit Os dhe shkretëtirës Kineze Takliman e pasur më naftë, gaz natyror, karbon, prodhues i energjisë elektrike etj.
Pas ngjarjeve të 11 shtatorit, kur me shpresën për të zgjeruar bazat e konsensusit të regjimit, presidenti Akayev, hidhet në krahët e Uashingtonit, duke i lejuar hapjen brenda aeroportit civil në Bishkek të një baze ushtarake amerikane.
Amerikanët do të ndiqen më pas nga rusët, kështu duke e vërë Kirgistanin në një situatë gjeopolitike të vetme në botë: dy bazë ushtarake të huaja, ruse dhe amerikane, që rrethojnë kryeqytetin duke u përballur me njëra tjetrën prej një distance që nuk është më shumë se 30 kilometra.
Pas revolucionit të “trëndafilave” në Gjeorgji dhe ai “portokall” në Ukrainë, duket se ka ardhur momenti i Kirgistanit, ku ka shpërthyer revolucioni i “tulipanëve”
Kriza politike kishte nisur me rastin e zgjedhjeve presidenciale të 2000-shit, kur krahu i djathtë i presidentit Akayev, Felix Kulov, shpalli qëllimin e kandidimit. Akayev prish imazhin e “demokracisë” dhe gjen pretekst juridik për ta arrestuar. Nga ai moment, regjimi duhet të braktis mitin e “oazit të demokracisë[1]” në Azinë Qendrore që ishte propaganduar për tu legjitimuar në skenën ndërkombëtare.
Pika e vërtetë e thyerjes, vjen tre vjet më parë me rastin e fakteve të Aksy. Motivi shpërthyes ishte i lidhur atëherë me politikën e jashtme që ndiqte regjimi: një marrëveshje për ti dhënë Pekinit disa territore strategjike për gjatë kufirit kinez, e cila ishte mbajtur sekret, dhe një herë që bëhet publike nga një deputet i opozitës – menjëherë arrestuar, Azimbek Beknazarov- shkakton protesta nëpër sheshe në jug të vendit.
Forcat e rendit ju përgjigjet protestave popullore me zjarr mbi turmat duke shkaktuar pesë të vdekur, diçka që nuk ishte pa më parë në Azinë Qendrore. Pas kësaj ngjarje jep dorëheqjen kryeministri i atëhershëm, Kurmanbek Bakiev, sot një ndër figurat më të rëndësishme në ambientin e politikës së Kirgistanit pas periudhës Akayev.
Rikthehemi përsëri tek zgjedhjet ( me datë 27 shkurt dhe 13 mars zgjedhjet parlamentare), të cilat këtë herë kishin një peshë më të madhe, sepse presidenti Akayev duhet të linte testamentit e pushtetit (kishte bërë dy mandatet) de fakto ishte në pushte për tre mandate rresht.
Akayev, i vetëdijshëm që nuk mund të rikandidonte për një mandat të ri sipas ligjit të Kushtetutës, kërkonte kontrollin e vendit përmes një kandidature të një shumë besuari që siguronte mbajtjen e linjës së politikës së tij.
Problemet e politikës së brendshme shfaqen që para turnit të parë të zgjedhjeve, kur shfaqet format e para demonstruese kundër përjashtimit të Roza Otunbaeva- leader e partisë Arta Jurt (atdheu)- dhe të diplomatëve të tjerë që nuk mund të kandidonin për zgjedhjet e legjislativit: në fakt, një ligj i aprovuar në 2004 nga Komisioni Elektoral Qendror ndalonte kandidimin e personave që nuk kishin jetuar pesë vitet[2] e fundit në Kirgistan.
Turni i parë i zgjedhjeve ( 27 shkurt 2005 ) paraqet në të gjitha nivelet degradimin që ishte arritur nga sistemi politik dhe nga vetë vendi në përgjithësi.
Në shumë qendra votimi, një pjesë e mirë e votave blihen[3] sikur të ishin të mira që shkëmbehen në një treg të lirë.
Zgjedhjet legjislative të 27 shkurtit, nuk i garantojnë Akayevit, mazhorancën në 75 zona elektorale, për këtë arsye është i domosdoshëm një turn i dytë i parashikuar me datë 3 mars.
OSBE, edhe përse evidentonte se Kirgistani kishte bërë progres të vogël në ndjekjen e rregullave ndërkombëtar të transparencës, konfirmonte ekzistencën e hapur të pa rregullsive në zhvillimin e zgjedhjeve: mungesë pluralizmi, monopol presidencial të mjeteve të informimit, vota të blera etj.
Mungesa e suksesit për kandidatët filo-qeveritarë, shumë shpejt interpretohet si një shenjë mos dashurie popullore dhe një dobësi për admistratën e Akayevit: faktor që rigjallërojnë ambiciet e forcave të opozitës.
Në ditët parapritëse të balotazhit elektoral, jugu i Kirgistanit ishte në protesta dhe manifestime: në qytetet e Jalal Abad[4] Osh[5], Uzgen dhe ne provincën lindore di Naryn protestuesit pushtojnë ndërtesat e administratave shtetërore, përleshje në sheshe, bllokim rrugësh nga ana e demonstruesve që kërkonin anulimin e zgjedhjeve, përderisa ishin të pa rregullta si dhe dorëheqjen e Akayevit dhe përfaqësuesve të tij nëpër rrethe.
Kryengritësit merrnin kontrollin e komunikimit[6] me rrethet e tjera të vendit duke sanksionuar ndarjen e vendit mes veriut, nën kontrollin e forcave presidenciale dhe zonave në gjendje rebelimi që ndodheshit kryesisht në jug që me kalimin e ditëve po zgjeroheshin drejt veriut.
Akayev, jep atëherë provën e fundit të pa kapacitetit të tij politik në mungesë të leadership duke provokuar protestuesit, sepse nuk pranon të bie në marrëveshje me ta.
Pas nëntë ditësh pushtimesh paqësore, në natën e 19 dhe 20 vendos të dërgoj forcat e rendit për të rimarr kontrollin e pallatit të qeverisë në Dshalabad. Reagimi i policisë provokon natën tjetër një kundërsulm akoma më të dhunshëm nga ana e mijërave fshatarëve të pandalshëm. Fillonte kështu numërimi i parë i viktimave të “revolucionit” në Kirgistan.
Ishte evidente që opozita në kërkim të pushtetit, kërkonte ti zgjeronte protestat deri në një pikë, ku dhe vetë ajo nuk do të ishte në gjendje ti kontrollonte.
Gjithashtu për shkak të përshkallëzimit të dhunës si dhe zgjerimit të protestave që në ditët në vazhdim kontrollin gjithmonë e më shumë zona të reja nga jugu drejt veriut, presidenti Akayev, po humbiste kontrollin e situatës. Përballë kësaj situate, Akayev udhëton drejt Moskës në kërkim të mbështetje politike nga strukturat e KSHP[7] (Komunitetit të Shteteve të Pavarur), por marrë asnjë impenjim konkret nga ana e Kremlinit[8].
Pra, edhe përse dy ditë para fundit, Presidenti ishte akoma i bindur se mund të kontrollonte situatën. Thërret deputetët e zgjedhur për të inauguruar përpara në kohë Asamblenë parlamentare- për të treguar ekzistencën e një legjitimiteti të vetëm në vend, atë qendrorin.
Me datë 23 protesta prezantohej në sheshet e kryeqytetit, ku një ditë më vonë e posedon atë. Në kursin e disa orëve, të revoltuarit merrnin kontrollin e shesheve, dhe pasi kanë kaluar kordonët e forcave të rendi, pushtonin pallatet e pushtetit një pas një derisa detyrojnë Akayevit të arratiset.
Në natën e 24 marsit të 2005 bëhet operuese qeveria e përkohshme me Kurmanbek Bakiev kryetar shteti dhe kryeministër interim. Kulov ministër i brendshëm dhe Roza Otunbaeva ministre e jashtme.
Po përse një “revolucion”?
Ajo pikë ujë që zgjoj ndjenjën e revoltës popullore ishte manipulimi i zgjedhjeve si dhe kushtet e tmerrshme të varfërisë (sidomos në jug) të popullsisë, autoritarizmi i Akayevit, korrupsioni dhe oligopolet e krijuar nga Akayev për të përfituar familjarët e tij dhe personat[9] që përbënin “rrethin e ngushtë” besnik të presidentit.
Në fillim të viteve 90, Akayev paraqitej si një reformist, tolerant kundrejt opozitës në krahasim me represionet e tmerrshme që karakterizonin republikat e tjera në Azinë Qendrore.
Megjithatë, në mesin e viteve 90, Akayev bindet që vendi i tij nuk ishte në mënyrë efikase gati për një modernizim dhe evoluim të tipit perëndimor: politika e tij bëhet autoritar, arrin fuqi të rritura kushtetuese, lufton opozitën dhe medien e pavarur, orienton ekonominë dhe privatizimin ekskluzivisht për të përfituar të afërmit[10] dhe mbështetësit e tij.
Tani, shtysa më e madhe që ka nxjerrë në sheshe popullsinë e Kirgistanit është dhënë nga nevoja për të ri ekuilibruar diferencën ekonomike dhe politike në vend: Në termat e përfaqësimit politik, jugu është jo ekzistues në institucione.
Një rol jo pak të rëndësishëm ka pasur edhe forcat e jashtme. Akayev ishte bërë jo komod për vetë Shtet e Bashkuara të Amerikës. Nëse në të kaluarën këta të fundit kishin marrë nga ai gjithçka që kishin dashur, tani ishin të shqetësua, sepse dobësia e tij mund të shfrytëzohej nga Rusi dhe Kina.
Kjo vërtetohet, sepse në javët e fundit të pushtetit të presidentit Akayev, ku, dukej qartë që nuk kishte shpresa për të rikontrolluar situatën, ambasadori amerikan Stephen Young shtonte deklaratat e tij që direkt favorizonin një tërheqje nga jeta politike për presidentin Akayev. Gjithashtu, në të njëjtën kohë strukturat e lidhur drejtpërdrejtë me Ambasadën amerikane mbështesnin hapur opozitën politike.
Ndërsa rusët fillojnë të marrin shembull nga amerikanët, duke kërkuar të punojnë së bashku me forcat e brendshme politike, në mënyrë që të influencojnë elitën emergjente.
Rusia edhe përse i kishte ofruar mikpritje të arratisurit Akayev. Rithekson vullnetin e saj për të bashkëpunuar me klasën e re drejtuese në Kirgistan, por shpreh edhe shqetësime për rritjen e influencës amerikane në zonë.
Revolucioni i “tulipanëve” në Kirgistan përfaqëson vetëm fillimin e një “loje të madhe”, ku shumë shpejt mund të jetë skenari i gjithë Azia Qendrore. Shkaku kryesor duhet të kërkohet në ashpërsimin e kontradiktave kineze-amerikane.
Kohët e fundit Kina ka adresuar politikën e saj drejt Veriut. E dëshmon pjesëmarrja e saj në shpronësimin e “lugankneftgaz”, sigurimi i konsensusit për hyrjen e Rusisë në WTO, riformimi i i kontingjentit të krahut të punës kineze të emigruar në Lindjen e Largët. Gjithashtu Kina, faktikisht i ka dhënë letër të bardhë Republikës Popullore e Demokratike të Koresë në ngjitjen e saj antiamerikane në sferën nukleare, ka forcuar mbështetjen e saj politike tek Irani, ka aprovuar një ligj[11] që legalizon një pushtim të mundshëm ushtarak të Tajvanit. Të gjitha këta iniciativa kanë qenë të dhimbshme për Uashingtonin që duke siguruar mbështetjen e aleatit të tij, Britanisë së Madhe, ka marrë masa për t’iu përgjigjur në Azinë Qendrore.
Ku ndryshon “revolucioni i tulipanëve” në Kirgistan me atë “trëndafilave” në Gjeorgji dhe me “revolucionin portokalli” në Ukrainë?
Mungesa e një Yushenko, përfaqëson faktikisht ndryshimin kryesor mes “revolucionit të tulipanëve” dhe dy revolucioneve të tjera. Mungesa e një leader i aftë për të përfituar konsensusin e popullsisë.
Në Gjeorgji dhe Ukrainë, manifestimet e protestave kishin një formë të mirë organizuar, të lidhura nga grupet dhe shoqatat studentore, të orkestruar nga një leadership i organizuar me një program politik mjaft të qartë: impaktin mediatik i manifestimeve të tyre paqësore, të ngjyrosur dhe jo të dhunshëm ka qenë i rëndësishëm.
Ndërsa në Bishkek, imazhet e një turme jashtë kontrolli dhe pa një guitë, sigurisht nuk kanë marrë të njëjtin impakt, duke shkaktuar kritika edhe nga OSBE mbi karakterin e dhunshëm të këtij ndryshimi.
Në Kirgistan revolta ka lindur në zonat rurale të jugut dhe pastaj është propaganduar në pjesën tjetër të vendit, ndërsa në dy rastet e tjera kemi të bëjmë vetëm me revolta urbane, të zhvilluar në kapitalet Tibilis dhe Kiev.
Sipas disa komentuesve këto lëvizje që kanë adoptuar një ngjyrë të veçantë (ose lule) si simbol të një marketingu modern politik, duke krijuar grupe edukimi në demokraci, janë pak a shumë me fizionomi të ngjashme, të spiruar nga grupe dhe organizata të ndryshme, të përshtatura me struktura të ngjashme, të bekuar nga Perëndimi dhe mediet dhe institucionet ndërkombëtare.
Të gjithë revolucionet e “ngjyrosur” përfshi edhe atë të “tulipanëve” kanë përdorur intrigat e zgjedhjeve të bëra nga qeveritë në fuqi për të provokuar zemërim si në nivel kombëtar dhe në atë ndërkombëtar. Një rol të rëndësishëm në këtë proces kanë luajtur sondazhet exit poll si dhe nga denoncimet e intrigave që kanë bindur mijëra persona për të protestuar kundër qeverive në fuqi.
Denoncimet për zgjedhje të manipuluara, të marra në përgjithësi nga mediet ndërkombëtare dhe të konfirmuara nga vëzhguesit e dërguar nga Unioni Evropian dhe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës ( të lidhura në galaktikën e OJQ-ve që kanë financuar dhe mbështetur “revolucionet e ngjyrosura”), ka shtyrë gjithmonë mijëra persona për të dalë në sheshe.
Duke u nisur nga Serbia[12], diskutimet dhe teknikat e përdorura nga lëvizjet kanë qenë bazuar mbi jo dhunën dhe mbi mosbindjen civile, dhe në veçanti në studimet dhe në tekstet e intelektualit amerikan Gene Sharp[13], të disponueshme në sitin e tij të internetit.
Mendimi i Gene Sharp, trashëgon traditën e jo ushtrimit të dhunës, që parashikon disa forma rezistence dhe operacionesh për organizimin e lëvizjeve të masave paqësore përmes të cilave detyron qeverinë në fuqi të braktis pushtetin. Këto teknika që shkojnë nga bojkotimi, nga provokimet në adoptimin e parullave dhe simboleve thjeshtësisht të identifikuar për përfshirjen e popullsisë.
Sociolog dhe mendimtar të tjerë që kanë mbështetur me studimet e tyre revolucionet e ngjyrosura, kanë qenë Peter Ackerman të International Center on Non-violent Conflict, autor i librave “Strategic Nonviolent Conflict: The Dynamics of People Power in the Twentieth Century (1994), dhe “ A Force More Powerful: A Century of Nonviolent Conflict” (2001)[14] dhe mbi të gjitha produktor i dokumentit “Bringing Down a Dictator”, mbi eksperiencën e të rinjve serb të Otpor-it, përkthyer në arabisht, rusisht, spanjisht etj.


[1] Në mesin e viteve 90 Kirgistani përcaktohej si “ Svicera e Azisë Qendrore”, një “ishull demokracie në një det me autoritarizëm”, sepse në krahasim më republikat e tjera kufizuese dallohej për liberalizim relativ, hapje kundrejt reformave të privatizimit, pluralizëm politik, hapje kundrejt shoqërisë civile.
[2] Për të përforcuar bindjen se ishte thjeshtë një manovër jo e ndershme dhe korrekte politike për të përjashtuar personalitet e opozitës, konstatimi që Roza Otunbaeva ishte kandidate në zonën universitare në kryeqytetin Bishkek, kandidaturë e “bezdisshme”, sepse duhet të sfidonte Bermet Akayev, vajzën e Presidentit që ishte edhe themeluese partisë filo-presidenciale Alga Kirgistan ( përpara Kirgistan!).
[3] Një votë kushton 2 euro, në një vend, ku regresioni ekonomik i trashëguar që nga periudha sovjetike ishte i tillë, saqë pjesa më e madhe e popullsisë jeton me një mesatare të ardhurash mujore më me pak se 20 euro dhe presin ditën e zgjedhjeve si një mundësi për të përfituar diçka më shumë. Është për tu theksuar se shitja e votave kundrejt një kostoje të caktuar është i aplikuar edhe në ditët e sotme në të gjitha vendet që kanë pasur një të kaluar relativisht të gjatë komuniste ( autoritarizëm ), por se nga një vend në një tjetër, sipas situatave ekonomike, ndryshon çmimi i votës, ku në disa vende është e barabartë më një thes miell.
[4] Në Jalal Abad leaderat e opozitës mblidhen për të krijuar një lloj qeverie të përkohshme, një sistem paralel autoriteti.
[5] Në Osh, banda të rinjsh, shpesh në gjendje dëshpëruese, zotëronin mbi qytet duke shkatërruar dyqane dhe çfarë gjenin përpara.
[6] Aeroportet e Osh dhe Jalal Abad pushtohen ( për të izoluar jugun e vendit duke evituar ardhjen e përforcimeve nga kryeqyteti) dhe vazhdon pushtimi i ndërtesave shtetërore.
[7] Krijuar nga Rusia për të zëvendësuar ish Bashkimin Sovjetik
[8] A.Dubnov, Kirgizii propisan dialog, «Vremija Novostej», 22/3/2005.
[9] Në të gjitha republikat e Azisë Qendrore si dhe tek të tjerat me të kaluar të gjatë komuniste, që ndodhen në fazë tranzicioni, kushti themelorë për të bërë pjesë e elitës drejtuese nuk ishin aftësitë formale dhe profesionale, por duhet të plotësohen dy kritere: të mos kesh ambicie për karrierë dhe jesh besnik qorr i presidentit.
[10] Djali i presidentit, Aidar Akayev dhe motra e tij Bermet kontrollonin të gjitha aktivitet ekonomike të vendit; privatizimi bëhej ekskluzivisht për të përfituar ata, një shpronësim sistematik i çdo të mire publike që shkonte në rritjen e pasurisë së tyre personale. Kjo shpjegon edhe euforinë e protestuesve që më urrejtje të thellë kanë shkatërruar zinxhirin e dyqaneve dhe aktiviteteve ekonomike që ishin nën kontrollin dhe pronësinë e Aidarit.
[11] Ligji i mos shkëputjes i aprovuar me datë 4 mars 2005 nga Asamblesë në seksion plenar , i cili legjitimon një ndërhyrje ushtarake nga Kina në rast se verifikohet një deklaratë formale për pavarësi nga ana e qeverisë së Tajvanit
[12] Revolucioni i 5 tetorit në Serbi (2000) që konkludohet më rënien e regjimit të Millosheviçit
[13] A history of non-violence, Hio State Alumni (http://www.ohiostatealumni.org/newscenter/sharp.php)
[14] Non-violent Conflict Center (http://www.noviolent-conflict.org/whoWeAre_peter_ackerman.shtml)