Dr. Alban Daci ©
ONT-ja është si kinema me shumë salla. Duhet të vendosësh cilin film ke me të vërtetë dëshirë me pa, sepse nuk është mundur ti shikosh të gjithë në njëjtën kohë.
ONT-ja është si kinema me shumë salla. Duhet të vendosësh cilin film ke me të vërtetë dëshirë me pa, sepse nuk është mundur ti shikosh të gjithë në njëjtën kohë.
Negociatat tregtare multilaterali në Doha (Qatar) të zhvilluara në 2001-shin, mund të themi se në mënyrë thelbësore kanë falimentuar. Me datë 24 korrik të vitit 2006, Pascal Lamy, drejtori i përgjithshëm i Organizatës Ndërkombëtare të tregtisë (ONT), pasi ka konstatuar, se pozicionet e aktorëve kryesor të tregtisë botore mbeteshin të papajtueshme dhe që nuk kishte një interes nga të gjitha palët për të gjetur një marrëveshje kompromisi, ka deklaruar në mënyrë formale ndërprerjen e punimeve. Pasojat e falimentimit të këtij Round-i janë të shumta. Doha Round, që ishte lançuar në 2001-shin me shumë dëshirë si negociata e parë tregtare multilaterale në favor të zhvillimit, është përballur me rezistencën dhe frikën e shumë Vendeve pak a shumë të zhvilluar. Ndryshimet e thella të ekonomisë botërore pas rënies së murit të Berlinit, zhvillimi i shpejt dhe i pabesueshëm industrial i Kinës, rritja e fuqive të reja tregtare si India dhe Brazili dhe frika e Vendeve të zhvilluara se mund të humbasin pozicionet e privilegjuara që kanë fituar në kohë, kanë bindur shumë Shtete që të mbajnë pozicione më shumë mbrojtëse përsa i përket hapjes së tregjeve në nivel ndërkombëtar.
Në vitet e fundit sistemi i marrëdhënieve tregtare ndërkombëtare është bërë gjithmonë e më kompleks dhe i artikuluar si pasojë e dy fenomeneve. Në vend të parë, është kaluar nga forma e integrimit të thjeshtë tregtar (shallow integration), i limituara në mënyrë thelbësore nga liberalizimi i barrierave të tarifave të tregtisë së të mirave dhe mallrave, në forma më komplekse (deep integration). Në fakt, sot procesi i liberalizimit parashikon barrierat e tarifave dhe jo tarifave, shërbimet, të drejtat e pronësisë intelektuale, etj. Gjithashtu, është në fasë vlerësimi futja e temave të reja (investimet, konkurrenca, ambienti, rregullimet shtëpiake). E gjitha kjo ka ndryshuar shpenzimet dhe impenjimet në ngarkim të vendeve anëtare të ONT-së. Në vend të dytë, nga një club me pak Vende të industrializuara të dominuara nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe nga Komuniteti Evropian që ishte Gatt-i (General Agreement on Trade and Tariffs krijuar në vitin 1947) është kaluar në një realitet më kompleks që shikon përfshirjen progresive të shumë Vendeve nën zhvillim dhe rritjen e influencës të Vendeve me rritje të fortë ekonomike si Kina, India dhe Brazili. Ky kontekst i ri tregtar nuk bën të mundur gjetjen e një zgjidhje të thjeshtë dhe lë në izolim Vendet më të dobëta dhe më pak të zhvilluara që në të vërtetë duhet të ishin përfituesit më të mëdhenj të round-it. Një kontekst i ngjashëm shpjegon një seri mos suksesesh (konferenca e Cancun-it në 2003 dhe pastaj e Hong Kong-ut) që kanë shoqëruar jetën e vështirë të ciklit të Doha-s deri në falimentimin e parashikuar.
Reforma dhe rinovimi i mekanizmave të negociatave ndërtojnë zemrën e problemit që duhet përballuar për të rilançuar kuadrin multilateral dhe për evituar që ONT-ja, në mënyrë të ngjashme me organizatat e tjera ndërkombëtare, të shikoj në mënyrë drastike ridimensionimin e kapaciteteve të saja vendimmarrëse dhe të rrezikoj një rritje marxhinalizuese.
Cikli i Doha Round-it ka qenë hapur në tetor të vitit 2001 në një kontekst ndërkombëtar që dukej se do të favorizonte konkluzionin e shpejtë të një marrëveshje tregtare multilaterale. Ky cikël me negociata do të kishte dhënë për herë të parë një shtyrje të rëndësishme zhvillimi për Vendet më të prapambetura të botës dhe do të merrej me çështje kyçe si: qarkullimi i shërbimeve, sovencionet e prodhimeve të agrikulturës, aspektet tregtare të pronësisë intelektuale dhe lehtësimet e shkëmbimeve tregtare zakonisht të llojeve të përjashtuara nga marrëveshjet e kaluara.
Bisedimet janë vlerësuara të vështira që nga fillimi. Kontraste të forta kanë lindur në të gjitha zonat më të rëndësishme të negociatave. Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë mbrojtur sovencionet e mëdha të garantuara tek bujqit amerikan dhe në mënyrë të veçantë tek prodhuesit e pambukut të Texas-it. Në katër vitet (1998-2002) lobby i fuqishëm amerikan i pambukut ka marrë sovencioni për rreth 15 miliardë dollar. Ky shi i madh me para favorizon një pjesë minimale të ekonomisë së Shteteve të Bashkuara, por prodhon efekte negative në zona të tjera të botës (në veçanti në Afrikën sub-sahariane), ku pambuku përfaqëson një ndër burimet kryesore të të ardhurave. Hapjet e treguara nga Shtetet e Bashkuara kanë qenë të kushtëzuara tek mbajtja nga ana e partnerëve të tjerë tregtar me koncesione thelbësore në lëndën e hapjes së tregjeve për prodhimet industriale dhe shërbimeve amerikane. Ambasadorja amerikane Susan Schuab (shefe e Ustr- United State Trade Rapresentative) i ka kualifikuar modifikimet e paketës negociuese të vendosura nga vendet e tjera të ONT-së si një “Doha lite”, le të themi një marrëveshje me pak sostancë.
Disa vende më influencë të zonës nën zhvillim, në veçanti India dhe Brazili, me dëshirën për të ruajtur tregjet e tyre të brendshme të prodhimeve industriale dhe të shërbimeve, kanë refuzuar ofertën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të Bashkimit Evropian për të ndryshuar reformën e sistemit bujqësore me një hapje thelbësore në lëndën e prodhimeve industriale dhe shërbimeve. Bashkimi Evropian, edhe pse kishte pranuar të zvogëlonte tarifat mesatare të bujqësisë me 51% (kundër 39% që ishte propozuar në fillim), është akuzuar si përgjegjëse për falimentimin. Megjithatë akuza përballë Bashkimit Evropian është vetëm pjesërisht e justifikuar. Komisioni Evropian edhe pse duke sakrifikuar shumë nga limitet e saja negociuese të marrëveshjeve evropiane (në mënyrë të veçantë ato franceze) ka shkuar përtej lëshimeve të bëra nga Shtetet e Bashkuara dhe ka kërkuar deri në fund një zgjidhje me kompromis që mund të shpëtonte negociatat. Paketa e propozuar nga Brukseli ishte në fakt një ndër më të konsiderueshmet që ka qenë ofruar ndonjëherë në një cikël me negociata tregtare multilaterale.
Kostot e mungesës së një marrëveshje janë të mëdha. Ky falimentim i Doha-s, pas atij të Seattle-t të 1999, përfaqëson një goditje serioze tek kredibiliteti i sistemit tregtar ndërkombëtar dhe mund të vendos në diskutim vetë ekzistencën e ONT-së. Në vitet e fundit numri i marrëveshjeve bilaterale dhe rajonale është rritur në mënyrë të dukshme, duke u bërë një instrument gjerësisht i përdorshëm nga pothuajse të gjitha vendet anëtare të ONT-së. Bilateralizmi ose rajonalizmi nuk janë domosdoshmërish një e keqe, por me kusht që të jetë një barazi thelbësor mes nënshkruesve. Ndryshe ka rrezik që të mbizotëroj ligji i më të fortit me kosto të rënda për të gjithë nënshkruesit, dhe në veçanti për Vendet më të varfra dhe më pak të zhvilluara, që nuk kanë një fuqi reale negociuese.
Gjithashtu është keqpërdorur mundësia për të krijuar një kuadër të ri referimi për tregtinë Jug-Jug që do të pasqyronte rolin rritës të Kinës dhe të ekonomive të Azisë dhe Amerikës së Jugut në ekonominë globale. Në fakt, këto Vende duhet të kenë parasysh se rritja e fuqisë ekonomike duhet të korrespondoj me përgjegjësi të reja dhe më të rënda për ta. Prodhimet industriale evropiane (në veçanti ato italiane) dhe amerikane mbeten të përjashtuara nga tregjet e ekonomive të reja nën zhvillim, si Kina dhe Brazili, që përbëjnë objektiva të një rëndësie vitale. Mungesa e një pakti mbi tregtinë e shërbimeve dëmton gjithashtu ato Vende evropiane të pajisur me një ekonomi të zhvilluar dhe pra që janë eksportues të fortë të shërbimeve.
Prishja e bisedimeve siç është rregulluar nga ONT-ja, sjellë falimentimin edhe të marrëveshjeve tashmë të nënshkruara, plotë 18 mbi 20 të rendit të ditës. Kjo është gjykuar nga zërat më autoritar të shteteve të përfshira si një humbje e rëndë dhe, mbi të gjitha, një dëm shumë i rëndë për zhvillimin e tregtisë botërore, e llogaritur në rreth 130 miliardë dollar me taksa doganore minore. Ndërsa disa analistë të tjerë kanë vëzhguar që dëmi është vetëm historik, sepse bisedimet ju referohen tavaneve të taksave doganore dhe jo të atyre efektivisht te aplikuara, që janë në mënyre të dukshme më të ulëta.
E dhëna me të vërtetë shqetësuese është humbja mbi planin institucional, sepse ka hyrë në krizë metoda e marrëveshjeve multilaterale, që përfaqësonte me të vërtetë një hap përpara në respekt me Gatt-in. Rritja e shpejtë e çmimit të naftës, i commodity-ve më të rëndësishëm të bujqësisë dhe rreziku i rritjes së konkurrencës së prodhimeve industriale të fuqive të reja (mbi të gjitha të Kinës dhe Indisë) nuk mund të bëjnë gjë tjetër veçse të shtyjnë Vendet e zhvilluara drejt “rajonalizmit”, që ju lejon t’i kenë duart më të lira për të aplikuar masa mbrojtëse.
Fatkeqësisht kjo është një politik miope, që mund të ketë sukses vetëm në një periudhë të shkurtër kohore; problemi i vërtetë i tregut botëror, në fakt, është se në vitet e fundit është rezervuar kërkesa e miliarda personave që duan t’iu afrohen standardeve të jetës perëndimore “të propaganduar” nga media. Nëse India është bërë djepi i informatikës dhe Kina ka pushtuar botën me prodhimet e saja me kosto të ulët, bujqësia e këtyre vendeve është akoma larg niveleve të progresit teknologjik perëndimor, dhe është akoma edhe më shumë në Vendet e pazhvilluara, të cilët nuk kanë arritur akoma të konvertojnë prodhimin e eksperiencës koloniale në prodhimin e përshtatshëm për të kënaqur konsumin e brendshëm.
“Rajonalizmi” tenton të s’postoj në kohë këmishën e forcës së ONT-së, që dëshiron të hap tregjet botërore tek zhvillimi i shkëmbimeve dhe tek konkurrenca, por krijon shumë pengesa në mbrojte të vendeve në veçanti; rreziku është ai i paralizimit të zhvillimit dhe mbajtja ndoshta për vite me radhë të çmimeve të larta, në interes të lobby të bujqësisë, dhe jo vetëm të Vendeve të zhvilluare por edhe të atyre nën zhvillim. Viktimat e vërteta, në këtë sfidë mes fuqive të vjetra të tregut botërore (SHBA dhe BE) dhe fuqive të reja (Kina, Brazili dhe India) janë Vendet me zhvillim të vonuar që nuk kanë as burimet monetare dhe as kapitalet e domosdoshme për t’u dhënë impuls ekonomive të tyre të brendshme.
Falimentimi i Gjenevës dimostron se historia nuk është mësuese e jetës, ashtu siç thënia do të dëshironte. Megjithatë, edhe pse në dhjetor të vitit 2008 Doha Round në mënyrë thelbësor dështoj, mund të themi se është rindezur përsëri një dritë shprese për konkludimin e këtij round-i brenda 2010. Para mbarimit të vitit 2010 pritet të zhvillohet Round-i i Brazilit me qëllim për të garantuar tregtinë e lirë. Të gjithë ne do të jemi dëshmitar sesi do të shkojnë gjërat, por për tregtinë ndërkombëtare dhe për ONT-në është shumë e rëndësishme që Doha të përfundoj sa më shpejt që të jetë me një rezultat pozitiv për të gjitha palët, sepse kështu të gjithë shtetet, individët, organizatat ndërkombëtare jo-qeveritare mund të jenë në gjendje të përballojnë çështje të rëndësishme dhe të vështira në të njëjtën kohë.
